مطالعة نقش سرمایة اجتماعی و مؤلفه‌های آن بر میزان نشاط اجتماعی: فراتحلیل پژوهش‌های 1387ـ1401
/ استادیار گروه تاریخ و جامعه‌شناسی دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه محقق اردبیلی / t.ashayeri@uma.ac.ir / دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی فرهنگی، گروه علوم اجتماعی، دانشکدة علوم اجتماعی ارتباطات و رسانة دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی / jparvar@yahoo.comArticle data in English (انگلیسی)
- Coromina Soler, L. (2006). Social Networks and Performance in Knowledge Creation: An Application and Methodological Proposal. ph.D. Dissertation, Department of Economics, University of Girona.
- De lange. D. (2005). How to Collect Complete Social Network Data? Nonresponse Prevention, Nonresponse Reduction and Nonresponse Management based on proxy Information. Unpublished Doctoral Dissertation, Ghent University, Belgium.
- Fukuyama, F. (1999). What is Social Capital? The Institue of Public Policy George Mason University, Prepared for delivery at the IMF Conference on Second Generation Refrms.
- Harphan, D. (2005). Social capital. London: Polity Press.
- Huysman, M. & Wulf, V. (2004). Social capital and information technology: Current debates and research. In M. Huysman & V. Wulf (Eds.). Social capital and information technology (1-15). Cambridge, Massachusetts: Massachusetts Institute of Technology.
- James, House, Robbins, Cynthia and Helen Metzner (1982). The association of social relationships and activities with mortality: Prospective evidence from Tecumseh Community Health Study. American Journal of Epidemiology, 116-120, 40-123.
- Mouratidis, Kostas(2022). Buit environment , urban vitality & social cohesion: Do vibrant neighborhoods foster strong communities? , Landscape & Urban Planning, 204, 103951.
- Portes, A. (1998). Social capital: its origins and applications in modern sociology. Annual Review of Sociology, 24, 1-24.
- Ritzer, G. (2000). Sociological Theory. McGraw Hill: New York.
- Saxton,Gregory D. (2007). Social Capital and the Vitality of Community-Based Organizations. Researchgate,Semantic schooler, https://www.semanticscholar.org/pape.
- Scott, Katherine (2009). Community Vitality: A Report of the Institute of Wellbeing. Toronto: Institute of Wellbeing.
- Seminar, Saguar (2001). Social Capital Community Benchmark Survey: Executive Summary. Saguaro Seminar at the John F. Kennedy School of Government, Harvard University.
- Shaffer, R. and Summers, G. (1988). Community economic development. In Community Economic Vitality: Major Trends and Selected Issues. Ames, IA: The North Central Regional Center for Rural Development.
- Snook, J.S. (2002). The Effect of Technology on Social Interaction in local Community Organization, Thesis submitted for the the degree of Master of Science at Virginia Polytechnic Institute & State University.
- Woolcock, Michael (1998). Social Capital and Economic Development: Toward a Theoretical Synthesis and Policy Framework. Theory and Society, 27, 151-208.
مقدمه
شادي در لغت به‌معناي خشنود، خوشحال، خوشوقت، بي‌غم، خوش‌وخرم بوده (عميد، 1393، ص828) و در لغت انگليسي واژة happy به معاني خوشبخت و خوش‌شانس، خوش‌يمن، خوشايند، رضايت، خشنودي، خوش و باصفا تعبير گرديده است. شادماني داراي سه جزء است: يک جزء آن احساس خوشي و دو جزء ديگر آن رضايت از زندگي و عدم وجود عاطفة منفي است. خوشي بعد عاطفي شادماني است و رضايت بعد شناختي آن است (بختيار نصرآبادي و پهلوان صادق، 1391، ص24). سرماية اجتماعي بازتوليدشده از بطن جامعه‌اي است که در آن گروه‌ها، افراد، نهادها، انجمن و جامعة محلي نقش کليدي بر عهده دارند (ولکاک، 1998). دليل اينکه بين سرماية اجتماعي و نشاط اجتماعي ارتباطي عميق وجود دارد، در امر جمع‌گرايي، تعاون، همياري، پيوند، محافل صميمي و کاهش فضاي خشونت‌آميز، راديکال و شکننده نهفته است. توسعه و تغييرات اجتماعي باعث به‌هم‌ريختن قالب‌هاي سنتي، الگوهاي پيوندة صميمي و اجتماعات محلي شد که سرماية اجتماعي زاييدة آنهاست (شافر و سامر، 1998، ص32). از نگاه اميل دورکيم تقسيم کار اجتماعي و تخصصي شدن شغل، ورود صنعت و حرفة نوين، گذر از مشاغل سادة کوچ‌نشني ـ کشاورزي به شهري و ساخت صنايع پيچيده و در نهايت کاهش سرماية اجتماعي در تحول جامعه از سنتي به مدرنيته، به افزايش رفتار پرخطر اجتماعي و کاهش نشاط اجتماعي منجر شد (اسکوت، 2009، ص54). جامعة محلي داراي اشتراکات فراواني در زمينة فرهنگي، خلقيات، شيوه‌هاي قومي و هنجارهاي بومي خود داشتند که در گذر زمان آن را توليد کرده بودند. برخي از اين سرماية اجتماعي که بسترهاي نشاط و شادي را تقويت مي‌کرد، در تبادل خوني (ازدواج درون و برون گروهي)، ثبات سکونتي و مبادلة اقتصادي ـ اجتماعي خود را نمايان ساخته و تداوم مي‌يافت (جيمز و ديگران، 1982). سرماية اجتماعي به اتصال و پيوند بين فرد با جمع صميمي مي‌گويند که فرد را از اضطراب، تنهايي، انزوا، احساس آزردگي رواني نجات داده و براي آنها پشتوانة عاطفي، اجتماعي و رفتاري در هنگام مواجهه با بحران‌هاي اجتماعي ايجاد مي‌کند (سمينر، 2001، ص71). دنياي مدرن امروزي حاصل انقلاب صنعتي و عصر رنسانس تغييرات زيادي در سبک زندگي ايجاد نموده و حيات اجتماعي به شکل خيره‌کننده‌اي تغيير يافته و جامعه رفته‌رفته نسبت به هم غريبه‌گرا، فردگرا، آشفته‌تر و تنهاتر مي‌شود (بختيار نصرآبادي و پهلوان صادق، 1391، ص30). به‌زعم هربرت مارکوزه، در جهان مدرنيته امروزي انسان تک ساختي شده است. صنعت فرهنگي، نظام سرمايه‌داري و توليدهاي ماشيني بر ساحت رواني و معنوي آنها چيره شده و فرد را در کام خود فرو برده است؛ چيزي که کارل مارکس در نظام سرمايه‌داري به بيگانگي انساني در روند جامعة صنعتي و مدرنيته اشاره نموده است (دهقاني و ديگران، 1390، ص90). شادي حلقة گم‌‌شدة انسان معاصري است که در اثر مدرنيته و تغييرات اجتماعي فرهنگي از سرماية اجتماعي کمترين بهره را مي‌برد. سرماية اجتماعي معادل مفهوم اجماع، توافق و کيفيت بالاي زندگي جمعي (بهزيستي) است. اين سرمايه حوادث منفي را کاسته و براي حال جامعه مفيد است (هارفان، 2005، ص219). احساس تعلق، انسجام اجتماعي و سازگاري و حمايت اجتماعي به افزايش نشاط و شادي اجتماعي کمک مي‌کند (فرجي و خادميان، 1392). شادي از نيازهاي فطري و رواني مهم جامعة انساني است (شريف‌زاده و ديگران، 1396؛ عنبري و حقي، 1393، ص2). نشاط اجتماعي تابع ميزاني از سرماية اجتماعي است (دلاني، 2000؛ شربتيان، 1394). جامعة ايراني به لحاظ سرماية اجتماعي در وضعيتي مناسبي قرار دارد. با وجود توسعه و نوسازي اجتماعي همچنان الگوهاي خويشاوندي، آيين‌هاي جمعي، مراسم عمومي شادي، مناسک جمعي و همچنين تعامل و پيوندهاي خويشاوندي بر مبناي صلة ارحام، اهميت بيشتري دارد. با وجود تغييرات سبک زندگي و نوسازي اجتماعي همچنان از اهميت سرماية اجتماعي در حفظ، توليد و تقويت نشاط اجتماعي کاسته نشده است. دربارة تأثير سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي توسط محققان، پژوهشگران و جامعة دانشگاهي در بازة زماني 1387ـ1401 نزديک به 80 پژوهش انجام گرفته و با توجه به روش تحقيق (فراتحليل کمّي)، 47 سند پژوهشي (مقالات پيمايش با رعايت ملاک ورود) جهت مطالعه انتخاب شدند. در نهايت مهم‌ترين پرسش پژوهش عبارت است از: چه ارتباطي بين سرماية اجتماعي و مؤلفه‌هاي آن با نشاط اجتماعي وجود دارد و مقدار اندازة اثر (effect size) آن چقدر است؟ آيا بين پژوهش‌هاي بازة زماني 1387ـ1401 (تأثير سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي) همگني وجود دارد؟
چارچوب نظري
به لحاظ پيشينة پژوهش دربارة سرماية اجتماعي و نشاط اجتماعي پژوهش‌هاي مختلفي صورت گرفته است. سکستون (2007) در مطالعه‌اي با عنوان «سرماية اجتماعي و نشاط اجتماع‌محور در سازمان‌ها» نشان مي‌دهد که جوامع داراي سرماية اجتماعي قوي در سطح سازماني نشاط بيشتري را تجربه مي‌کنند. تعامل، همکاري، اعتماد و مشارکت در اين اجتماعات زمينة شکوفايي و توسعه و کاهش آسيب‌هاي سازماني را رقم مي‌زند.
پژوهش تجربي صورت‌گرفته در ايران در فاصلة زماني 1387ـ1401 نشان مي‌دهد که سرماية اجتماعي بسترهاي نشاط اجتماعي را افزايش مي‌دهد و با کاهش آن اضطراب، افسردگي، نگراني و بيگانگي اجتماعي افزايش مي‌يابد، که از پيامدهاي کاهش سرماية اجتماعي مي‌توان به خودکشي، قتل، بزهکاري، رفتار پرخطر و رفتارهاي ونداليسم (تخريب‌گرانه) اشاره نمود که امنيت اجتماعي و ملي را تهديد مي‌کند. اولين پژوهش انجام‌گرفته در سال 1387 توسط چلبي و موسوي (۱۳۸۷) با عنوان «بررسي جامعه‌شناختي عوامل مؤثر بر شادماني در سطوح خرد و کلان در شهرهاي تهران و اردکان يزد»، با حجم نمونة 386 نفر به روش پرسش‌نامه است که سرماية اجتماعي بر شادماني در سطح خرد و کلان تأثير مثبتي داشته است. همچنين آخرين مطالعات در اين زمينه عارف و ديگران (1401) با عنوان «تأثير اعتماد اجتماعي خانواده بر نشاط اجتماعي معلمان متأهل دبيرستان‌هاي شهر تهران» و مطالعة منصوري (۱۴۰۰) با عنوان «تبيين جامعه‌شناختي ارتباط بين سرماية اجتماعي و نشاط اجتماعي جوانان اصفهان» بوده، که هر دو مؤيد تأثير معنا‌داري سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي است. با توجه به رعايت حجم متن مقاله، پژوهش‌هاي مرتبط در جدول (1) به‌اختصار آمده‌اند.
نشاط اجتماعي از نگاه اسلام
نگاه اديان به نشاط اجتماعي با واژه‌هاي چون فرح و سرور آغاز مي‌شود و در مقابل آن واژة يأس و حزن به‌کار رفته است. قرآن کريم واژة مصاديق شادي را به دو صورت نشاط ناپسند (شادي ناحق و منکر) و نشاط پسنديده (شادماني حقيقي و معروف) به‌کار برده است. شکل دوم شادماني همان شادماني حقيقي، ممدوح و پايدار است که خاستگاه آن ايمان، رضايت و خشنودي خداوند است (عنبري، 1392، ص107). از زيباترين نعمت‌هاي خداوند براي انسان، نعمت شاد بودن، مهر و محبت و عشق ورزيدن است. مفهوم نشاط، شادکامي و سرور مجموعاً 25 بار با الفاظ مختلف در قرآن آمده است که 22 بار کلمة فرح و 3 بار کلمة سرور تکرار شده است. در قرآن به‌طورکلي شادي به قسم شادي پسنديده (بايدهاي شادي) و مذموم و ضد اجتماع (نبايدهاي شادي) دسته‌بندي شده است. به اين خاطر دين اسلام که دين فطرت است، به تمامي نيازهاي انسان ازجمله شادي توجه ويژه‌اي دارد. امام علي در حکمت 382 از نهج البلاغه، گونه‌هاي روز انسان را به سه دستة نيايش خداوند، تأمين هزينة زندگي و واداشتن نفس به لذت‌هاي حلال و ماية زيبايي دانسته است. پيامبر اکرم بهشت را خانة شادي مي‌داند. در انديشة امام علي شادي از آثار مذهبي و ايمان فردي است که نوعي رازونياز عاشقانه از طريق دعا، ذکر و حضور قلب انساني است (آرام‌فرد، 1383، ص44). اسلام عوامل شادي‌آفرين را در رضايت و تحمل، ايمان، توکل بر خدا، پرهيز از گناه، مبارزه با نگراني‌ها، تبسم و خنده، مزاح و شوخي، بوي خوش، زينت کردن، پوشيدن لباس روشن، ورزش، اميد به زندگي، کار و کوشش، سيروسفر و ديدار با دوستان، تلاوت قرآن، تفکر در آفريده‌هاي خداوند و صدقه دادن دانسته است (نصر اصفهاني و ديگران، 1391، ص68). همچنين معيارهاي شادي در اسلام شامل ايمان به خدا، تقوا، دين داشتن، علم سودمند و عمل صالح، انفاق و اطعام، شکرگزاري، امر به معروف و نهي از منکر، صبر در برابر سختي‌ها، ازدواج و تأهل، زندگي با قرآن و انس با آن و خلق زيباست (اسدي‌فرد، 1392، ص191). همچنين پاسخ به نداي فطرت الهي انسان‌ها و هماهنگي با آن در همة شئون زندگي: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا فِطْرَةَ اللهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيهَا» (روم: 30)؛ کسب معرفت الله و باور اينکه خداوند بر همه چيز آگاه است: «لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ وَ أَنَّ اللهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيءٍ عِلْماً» (طلاق: 65)؛ عبوديت و بندگي خدا: «وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الإِنسَ إِلاّ لِيعْبُدُونِ» (ذاريات: 51)؛ بهره‌مندي از رحمت الهي: «إِلاَّ مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَ لِذَلِكَ خَلَقَهُمْ...» (هود: 11)؛ تزکية نفس براي کسب صفات جلال و جمال الهي: «مَن تَزَكَّى فَإِنَّمَا يتَزَكَّى لِنَفْسِهِ وَ إِلَى اللهِ الْمَصِيرُ» (فاطر: 35)؛ رسيدن به آرامش و اطمينان کامل و کسب رضاي الهي: «يا أَيتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيةً مَّرْضِيةً» (فجر: 89) و رسيدن به قرب حق و نزديکي به خدا: «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ» (واقعه: 56) از مؤلفه و عوامل شادي در اسلام هستند (اعظمي و ديگران، 1387). از نشانه‌هاي مهم شادي خداپسندانه در اجتماع مي‌توان به خصوصياتي ازجمله ورع (خويشتن‌داري در قبال گناهان و هوس‌هاي دنيوي)، قناعت در استفاده از امکانات (موجب غناي نفس و حريت است)، صبر (به فرمودة امام ششم منزلت صبر از ايمان به منزلت سر نسبت به بدن است؛ پس اگر سر برود جسد رفته است؛ همچنين اگر صبر برود ايمان رفته است)، شکر در قبال خداوند و خدمات انجام‌شده، حلم (اعتدال قوة غضبيه و قدرت بر جلوگيري از هيجان خشم و غضب، حلم است)، حيا (پرهيز از هر کار قبيح و زشت و شرم داشتن از آلودگي)، سخا نسبت به اشتباهات زيردستان، غلبه بر هواي نفس (از امام علي نقل شده است: «شجاع‌ترين مردم کسي است که بر هواي نفس خود غلبه کند» و امام ششم: «مردي که در او حرص و حسد و جبن و ترس است، ايمان ندارد»)، غيرت (کمال سعي است در حفظ آنچه که حفظ آن به حکم عقل و شرع لازم است)، برّ و احسان به خلق (بخشش به هنگام خطا و نيکي)، صداقت در امور، اداي امانت (نگهداري مسئوليت‌ها و امکانات) است (وحيد خراساني، 1387، ص107ـ126). همچنين پيامبر اکرم در ارتباط با معيارهاي شادي در جامعة اسلامي چنين مي‌فرمايند: «امامت و رهبري شايسته نيست، مگر براي انساني که سه خصلت داشته باشد: 1. ورعي که او را از معصيت خدا دور نگه دارد؛ 2. بردباري که غضبش را نگه دارد؛ 3. نيکو ولايت کردن به کساني که تحت ولايت او هستند تا براي آنان مانند پدر باشد» (فيض، 1389، ص32).
نشاط اجتماعي از نظر جامعه‌شناختي
سرماية اجتماعي مفهومي جامعه‌شناختي و برخاسته از روابط اجتماعي و تسهيل‌کنندة رفتارهاي جمعي است (زاهدي مازندراني، 1382)، که توسط پير بورديو تبديل به گفتمان علمي شده است (پورتس، 1998؛ فيلد، 1385). افراد با کسب اين سرمايه، سرنوشت خود و سايرين را در جامعه تحت تأثير قرار مي‌دهند (ر.ك: ريتزر، 1374). پيوندهاي اجتماعي و شبکه‌هاي حاصل از اين سرمايه (ر.ك: فاين، 1385)، ميزان نشاط اجتماعي را تقويت مي‌کند و غم، انزوا و تنهايي را کاهش مي‌دهد (ريتزر، 2000). تعاون، همياري، مساعدت و کارهاي جمعي به‌شدت وابسته به حجمي از سرماية اجتماعي است (فوکوياما، 1999)؛ ضمن اينکه اعتماد و صداقت به اين تعاون جمعي کمک مي‌کند (قانعي‌راد و حسيني، 1384). به توسعة شبکه‌هاي نشاط‌آميز از طريق تعلق اجتماعي، تقويت انسجام اجتماعي و حمايت جمعي مي‌انجامد. وجود امنيت اجتماعي (مالي، فکري، جمعي) و عمومي و اعتماد عميق (صبوري، 1389) به متحول شدن و پويايي سرماية يک جامعه مي‌انجامد. اعتماد اجتماعي، زبان مشترک، تعهدات متقابل، احساس تعلق اجتماعي (هويوسمان و وولف، 2004، ص1) از ابعاد سرماية اجتماعي هستند که بيگانگي اجتماعي را کاهش و بسترهاي شادي را افزايش مي‌دهند (کورومينا سولر، 2006، ص12ـ13). نشاط اجتماعي از منابعي شکل مي‌گيرد که سرماية اجتماعي در سطح مجلات، گروه‌ها و شبکه‌هاي غيررسمي آن را خلق کرده است. توليد و بازتوليد سرماية اجتماعي نيازمند يک تلاش يا سرمايه‌گذاري دائمي در زمينة جامعه‌پذيري است (شجاعي باغيني، 1387، ص401). اين عنصر اجتماعي هزينه‌هاي اجتماعي را در دستيابي به هدف‌ها کاهش مي‌دهد (کلدي، 1384، ص189). ويژگي سرماية اجتماعي شامل شبکه‌ها، هنجارهاي اجتماعي، مشارکت و اعتماد متقابلي است که به احساس امنيت بيشتر و کسب آرامش جمعي مي‌انجامد (فيلد، 1386، ص97). مهم‌ترين ايدة سرماية اجتماعي اين است که شبکه‌هاي سنتي خويشاوندي، دوستان، خانواده و نظام همسايگي به‌مثابة دارايي و سرماية جمعي هستند. در بحران اجتماعي مي‌توان به اضطرار اجتماعي مراجعه کرد و براي کسب منافع اجتماعي استفاده کرد (شجاعي باغيني، 1387، ص33). اين شبکه‌هاي اجتماعي مجموعه‌اي از مردمي هستند که اجماع و تفاهم نسبي دارند و روي ارزش‌هاي مشترک با هم وفاق دارند (دي لانق، 2000). اين شبکه‌هاي اجتماعي موجب ايجاد تعلق، صميميت، يکپارچگي اجتماعي و دستيابي به حمايت عاطفي، حمايت اطلاعاتي و حمايت ابزاري مي‌شوند. پيوندهاي گوناگون، حمايت‌هاي اجتماعي متنوعي را براي اعضاي شبکه فراهم مي‌سازند (شارع‌پور، 1387، ص171ـ172). اين سرماية اجتماعي ضمن اعتبار بخشيدن به هويت فردي، تقويت حمايت جمعي و کسب منزلت اجتماعي به سلامت رواني کمک مي‌کند (توسلي و موسوي، 1384، ص12). دورکيم در شرح نقش سرماية اجتماعي در نشاط به اين اشاره مي‌کند که جامعه فقط گردوغباري از ذرات پراکندة فردي نيست؛ بلکه آنها از جامعه‌اي هستند که با محوريت سرماية اجتماعي شکل گرفته‌اند؛ آنها با اجماع، توافق، پذيرش ايثارهاي متقابل و با پيوندهاي جمعي در کنار هم زندگي مي‌کنند؛ داراي حس نيرومندي هستند که آنها را با هم مسنجم و متحد نگه مي‌دارد (بيکر، 1382، ص243). اين سرماية اجتماعي پادزهري براي نابساماني‌ها ازجمله آسيب‌هاي اجتماعي، بزهکاري، نگراني‌هاي اجتماعي است (ر.ك: غفاري، 1387).
پيشينة پژوهش
پژوهش تجربي مرتبط با عنوان فعلي جهت انجام فراتحليل در جدول (1) ذکر شده‌اند.
جدول 1: پيشينة پژوهش
عنوان نويسنده استان جنسيت (مرد يا زن) حجم رشته
بررسي عوامل اجتماعي - فرهنگي موثر بر نشاط اجتماعي مورد مطالعه جوانان 18 تا 35 سال شهر دلوار منصوري (1403) بوشهر هر دو 213 علوم اجتماعي
بررسي جامعه‌شناختي اثرات حمايت اجتماعي بر ميزان شادي (مطالعه موردي: کارکنان شاغل در ادارات دولتي شهر نوشهر) مشايخي صالاني(1403) مازندران هر دو 265 علوم اجتماعي
مطالعه جامعه شناختي احساس شادي در ميان زنان متأهل شهر کاشان مداحي(1403) اصفهان زن 420 علوم اجتماعي
تعيين عوامل فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي موثر بر نشاط اجتماعي شهروندان شهر تبريز گلمحمدي(1403) آذربايجان شرقي هردو علوم اجتماعي
بررسي تأثير رابطه ميان دينداري و سرمايه اجتماعي بر ميزان نشاط اجتماعي در ميان زائران مذهبي ايران (مورد مطالعه شهر قم) شمشيري(1403) شهروندان زائر هر دو علوم اجتماعي
عوامل اجتماعي مؤثر بر احساس شادکامي و نشاط اجتماعي معلّمان دبيرستان‌هاي شهرستان بيرجند در سال 1399 کاردان(1402) معلمان هر دو 291 علوم اجتماعي
مطالعه عوامل جامعه شناختي مرتبط با نشاط اجتماعي زنان در شهر اسلام آباد غرب شيرقلم زن(1402) زنان زن 384 علوم اجتماعي
تأثير اعتماد اجتماعي خانواده بر نشاط اجتماعي معلمان متأهل دبيرستان‌هاي شهر تهران عارف و ديگران (1401) تهران مرد 384 علوم اجتماعي
بررسي تاثير عوامل اجتماعي- اقتصادي بر احساس نشاط اجتماعي در ميان زنان سرپرست خانوار (مورد مطالعه زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزيستي اهواز) افلاطوني(1401) خوزستان زن 351 علوم اجتماعي
بررسي عوامل اجتماعي مؤثر بر ميزان نشاط اجتماعي (مطالعه موردي: دانشجويان کارشناسي و ارشد رشته هاي علوم اجتماعي- روانشناسي دانشگاه پيام نور ايذه) موسوي(1400) خوزستان هر دو 293 علوم اجتماعي
تبيين جامعه‌شناختي ارتباط بين سرماية اجتماعي و نشاط اجتماعي جوانان منصوري (۱۴۰۰) آران و بيدگل
(اصفهان) زن ۳۶۶ علوم و صنايع غذايي
بررسي نشاط اجتماعي و عوامل مؤثر بر آن طالب‌زاده شوشتري و مزگي‌نژاد (۱۴۰۰) خراسان جنوبي هر دو ۴۰۰ مديريت آموزشي
بررسي عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعي دانش‌آموزان متوسطۀ دوم شهر سيب و سوران در سال تحصيلي 1400ـ1401 جهانديده (1400) دانش‌آموزان هر دو 300 علوم اجتماعي
مطالعة جامعه‌شناختي عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعي معلمان (مورد مطالعه: معلمان ناحية 4 شهر کرج) آژير (۱۴۰۰) کرج هر دو ۳۸۰ علوم انساني
بررسي تأثير سرماية اجتماعي بر ميزان شادي دانشجويان نصرتي (۱۳۹۹) مازندران هر دو علوم اجتماعي
بررسي ميزان نشاط اجتماعي و عوامل اجتماعي مرتبط با آن در بين شهروندان کهن‌سال قديم‌وند (۱۳۹۹) تبريز هر دو ۳۸۴ علوم اجتماعي
بررسي عوامل جامعه‌شناختي مؤثر بر نشاط اجتماعي معلمان شهرستان تويسرکان ناصري (۱۳۹۹) همدان هر دو ۳۸۴ علوم اجتماعي
بررسي تأثير عوامل اجتماعي بر نشاط اجتماعي معلمان در شهرستان مهاباد دانا (۱۳۹۹) آذربايجان غربي هر دو ۱۵۰ علوم اجتماعي
تحليل نقش نشاط معنوي در رابطة ميان سرمايه‌هاي اجتماعي و حمايت اجتماعي با تاب‌آوري کارکنان در برابر همه‌گيري بيماري کوويد ۱۹ سعادت‌طلب و جعفري (۱۳۹۹) تهران هر دو ۲۳۴ روانشناسي باليني
پيش‌بيني نشاط اجتماعي بر اساس سرماية اجتماعي دانشجويان زن رادان (۱۳۹۸) ساوه زن ۳۷۳ علوم اجتماعي
بررسي نقش سرماية اجتماعي فرهنگي و اقتصادي در گرايش شهروندان به سبک زندگي نشاط‌محور فرزعليان و ديگران (۱۳۹۸) تهران هر دو ۷۵۰ علوم اجتماعي
تبيين شاخص‌هاي سرماية اجتماعي در راستاي ارتقاي نشاط اجتماعي و سلامت روان شهروندان (مطالعة موردي: شهر همدان) منصوري مراديان و ديگران (1397) همدان هر دو 384 علوم جغرافيا
تبيين شاخص‌هاي سرماية اجتماعي در راستاي ارتقاي نشاط اجتماعي و سلامت روان شهروندان شمس و ديگران (۱۳۹۷) همدان هر دو ۳۸۴ جغرافيا
بررسي عوامل اجتماعي مؤثر بر نشاط اجتماعي معلمان پوردانش و سميعي اصفهاني (۱۳۹۷) تهران هر دو ۳۷۰ علوم سياسي
بررسي ميزان نشاط اجتماعي نوجوانان تحت پوشش کميتة امداد امام خميني شهر پلدختر و عوامل اجتماعي مؤثر بر آن سياه‌پوش و ديگران (۱۳۹۷) کرمانشاه هر دو ۲۱۹ علوم اجتماعي
مطالعة جامعه‌شناختي پديدة نشاط اجتماعي در بين معلمان در شهر کرج دانش (۱۳۹۶) کرج هر دو ۳۵۰ تحقيقات بازار بين‌الملل
بررسي رابطة عوامل فردي ـ اجتماعي با نشاط اجتماعي در شهر اهواز ممبيني (۱۳۹۶) اهواز هر دو ۳۸۴ علوم اجتماعي
نقش توسعة برنامه‌هاي فرهنگي ـ اجتماعي دانشگاه پيام نور بر نشاط اجتماعي دانشجويان در سال ۱۳۹۵ بشيري گيوي و اعلايي بوسجن (۱۳۹۶) اردبيل هر دو ۲۴۴ علوم اجتماعي
بررسي رابطة بين سرماية اجتماعي و فرهنگي با ميزان نشاط اجتماعي در بين کودکان و نوجوانان ۱۲ـ۱۸ سال مقيم بهزيستي ابراهيم‌پور و سلامتي (۱۳۹۵) تبريز هر دو ۳۳۳ علوم اجتماعي
رابطة امنيت و اعتماد اجتماعي و نشاط اجتماعي ايزي و آگاهي (۱۳۹۵) بجنورد هر دو ۳۸۴ علوم اجتماعي
مطالعة ميزان نشاط اجتماعي در شهر بوشهر و عوامل اجتماعي مؤثر بر آن (مؤلفه‌هاي مورد بررسي اعتماد اجتماعي و دينداري) بخارايي و ديگران (۱۳۹۵) بوشهر هر دو ۴۰۰ علوم اجتماعي
بررسي عوامل اجتماعي مؤثر بر نشاط اجتماعي معلمان شهر ياسوج دانش (۱۳۹۵) ياسوج هر دو ۳۵۵ ادبيات و علوم انساني
رابطة بين سرماية اجتماعي و نشاط اجتماعي جوانان شهرستان دهلران کلانتري و همکاران (۱۳۹۵) ايلام هر دو ۴۰۰ علوم اجتماعي
تأثير احساس امنيت اجتماعي بر سرمايه و نشاط اجتماعي سپهوند و جعفري (۱۳۹۵) خرم‌آباد هر دو ۳۸۴ علوم اقتصادي
نقش سرماية اجتماعي در شادي جوانان اميرمظاهري و فخاريان (۱۳۹۵) تهران هر دو ۴۰۰ علوم اجتماعي
تحليلي بر رابطة سرماية اجتماعي و شادي در زندگي دانشجويي جعفروند و فتحي (۱۳۹۴) تهران هر دو ۳۰۰ علوم اجتماعي
مشارکت اجتماعي و نشاط اجتماعي گلابي و اخشي (۱۳۹۴) اردبيل هر دو ۳۷۰ علوم اجتماعي
عوامل اجتماعي مؤثر بر شادماني اجتماعي معلمان شهر اصفهان حقيقتيان (۱۳۹۴) اصفهان هر دو ۳۷۵ علوم اجتماعي
بررسي تأثير عوامل اجتماعي و رواني بر احساس نشاط رضادوست و ديگران (۱۳۹۴) اهواز هر دو علوم اجتماعي
بررسي ميزان و عوامل فرهنگي اجتماعي مرتبط با نشاط اجتماعي حاجي‌زادة ميمندي و تركان (۱۳۹۴) يزد هر دو ۲۷۷ علوم اجتماعي
بررسي ميزان نشاط اجتماعي در بين جوانان يزدي و عوامل مرتبط با آن افشاني (۱۳۹۴) يزد هر دو ۳۸۴ علوم اجتماعي
بررسي تأثير رابطة ميان دينداري و سرماية اجتماعي بر ميزان نشاط اجتماعي در ميان گردشگران مذهبي ايراني ذهبي (۱۳۹۴) مشهد هر دو ۴۰۰ علوم اجتماعي
بررسي عوامل فردي و اجتماعي مؤثر بر نشاط اجتماعي زنان عنبري و حقي (۱۳۹۳) دليجان (استان مرکزي) زن ۷۰۰ علوم اجتماعي
بررسي عوامل اجتماعي مؤثر بر ميزان نشاط در استان خوزستان رضادوست و ديگران (۱400) خوزستان هر دو ۹۸۷ علوم اجتماعي
نشاط اجتماعي و عوامل مرتبط با آن هزارجريبي و مرادي (۱۳۹۳) تهران هر دو ۱۷۰ علوم اجتماعي
مطالعة رابطة بين شادي و سرماية اجتماعي در بين جوانان مهدي‌زاده و ديگران (۱۳۹۳) تهران هر دو ۳۸۴ علوم اجتماعي
بررسي عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعي در بين نوجوانان (مورد مطالعه: دانش‌آموزان مقطع متوسطة شاهين‌شهر) الماسي جزي (۱۳۹۲) شاهين‌شهر هر دو ۳۶۶ علوم اجتماعي
بررسي عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعي جوانان شهر اردبيل نباتي‌مقدم (۱۳۹۲) اردبيل هر دو ۳۸۱ علوم اجتماعي
بررسي ميزان نشاط اجتماعي و عوامل مرتبط با آن در بين شهروندان ۱۵ـ۶۴ سال شهر اهواز اميري و اصغرکيا (۱۳۹۲) اهواز هر دو ۳۸۴ کشاورزي
تأثير سرماية اجتماعي بر شادي جوانان شهر بابلسر خوشفر و ديگران (۱۳۹۲) مازندران هردو ۳۸۰ علوم اجتماعي
بررسي تأثير سرماية اجتماعي بر شادکامي (مطالعة موردي: شهر کرمان) اميرکافي و زارع (1391) کرمان 384 علوم اجتماعي
بررسي ميزان نشاط اجتماعي در شهر بوشهر و عوامل مؤثر بر آن محتشم (۱۳۹۱) بوشهر هر دو ۳۸۳ علوم اجتماعي
بررسي نشاط اجتماعي دانشجويان و ارتباط آن با سرماية اجتماعي بلالي و ديگران (۱۳۹۰) تهران هر دو ۳۰۰ علوم اجتماعي
بررسي ارتباط بين سرماية اجتماعي برون‌گروهي و شادي در بين شهروندان تهران در سال ۱۳۹۰ موسوي و ديگران (۱۳۹۰) تهران هر دو ۴۱۲ علوم اجتماعي
بررسي نشاط اجتماعي و عوامل مؤثر در بين دانشجويان دانشگاه آزاد واحد پارس‌آباد ابراهيم‌زاده و ديگران (۱۳۸۹) اردبيل هردو ۳۶۵ مديريت آموزشي
بررسي عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعي هزارجريبي و آستين‌فشان (۱۳۸۸) تهران هردو ۲۰۰۰ علوم اجتماعي
بررسي جامعه‌شناختي عوامل مؤثر بر شادماني در سطوح خرد و کلان چلبي و موسوي (۱۳۸۷) تهران
يزد
اردکان هردو ۳۸۶ علوم اجتماعي
نقد و نوآوري پژوهش
نشاط اجتماعي از مهم‌ترين مؤلفه‌هاي کاهش آسيب‌هاي اجتماعي، رواني و فردي است. يکي از راهبردهاي پيشگيري از جريم و آسيب‌ها، حفظ نشاط اجتماعي و توسعة آن در جامعه است. سرماية اجتماعي با ايجاد پيوند شبکه‌هاي محلي و فرامحلي در قالب انجمن، اتحاديه، شبکه‌هاي دوستي، محلي و مذهبي، نشاط اجتماعي را افزايش مي‌دهد. در اين‌‌باره 47 تحقيق در بازة زماني 1387ـ1401 صورت گرفته است. همة پژوهش‌هاي فوق به‌صورت مجزا در قلمرو زماني، جغرافيايي و جامعة آماري متفاوت، رابطة بين سرماية اجتماعي و نشاط را مورد تأييد قرار دادند. و خلأ مهم آنها فقدان تجميع دربارة مقدار اثر آن و همچنين مؤلفه‌هاي مؤثر بر نشاط اجتماعي و متغيرهاي ميانجي در اين زمينه است، که پژوهش فعلي با روش فراتحليل کمي (CMA2) به دنبال حل اين خلأ و ارائة يافته‌هاي نوين است.
الگوي نظري پژوهش
با توجه به مطالعات تجربي، بيان مسئله و مباني نظري، مدل نظري به شرح ذيل است:
شکل 1: الگوي نظري پژوهش
روش پژوهش
روش انجام تحقيق از نوع فراتحليل کمّي (CMA2) است که محقق با استفاده از مرور ادبيات و تحقيقات صورت‌گرفته در بازة زماني 1387ـ1401 با محوريت سرماية اجتماعي و نشاط يا شادي از جامعة آماري 80 سند تحقيقي بعد از غربال حجم نمونه، 47 تحقيق را شناسايي و بعد از کنترل از حيث روشي، اعتبار، روايي و يافته‌هاي علمي، آنها را برحسب روش، حجم نمونه، ضرايب همبستگي و سطح معني‌داري، جامعة آماري، سال و... دسته‌بندي و سازمان‌دهي کرده است. مقالات فراتحليل از پايگاه‌هاي اطلاعات علمي جهاد دانشگاهي، بانک اطلاعات نشريات کشور، پايگاه مجلات تخصصي نورمگز و مگيران اخذ شده است. ملاک ورود در اين تحقيق وجود ضرايب همبستگي، حجم نمونه، سطح معني‌داري تحقيقات و ملاک خروج، کيفي بودن و اسنادي بودن مقاله، فقدان اطلاعت آماري الزامي مانند ضريب همبستگي، سال تحقيق، حجم نمونه و همچنين ترديد در روايي و پايايي بوده است. بعد از تهية ملاک‌هاي ورود آنها وارد نرم‌افزار شده و اندازة اثر نهايي هر پژوهش و اثر نهايي کل به‌وسيلة فرمول فيشر و کوهن برآورد شده است. براي تشخيص همگني يا ناهمگني تحقيقات فوق، از نمودار قيفي و آزمون Q استفاده شده و بعد از اثبات فرض ناهمگوني بين مطالعات از متغير تعديل‌گر (زمينه‌اي) براي سنجش ميزان اثر آن بر نشاط اجتماعي استفاده شده است. خلاصة پژوهش فراتحليل در جدول (2) آمده است.
جدول 2: خلاصة فراتحليل
نويسنده نوع جامعه گروه قومي شيوة نمونه‌گيري
منصوري (1403) جوانان فارس تمام شمار
مشايخ صالحاني (1403) کارکنان مازني تصادفي
مداحي (1403) زنان متأهل فارس تمام شمار
گلمحمدي (1403) شهروندان آذري تصادفي خوشه‌اي
شمشيري (1403) شهروندان فارس هدفمند
کاردان (1402) معلمان فارس خوشه‌اي
شيرقلمزن (1402) زنان سرپرست کرد خوشه‌اي
عارف و ديگران (1401) معلمان فارس تصادفي
افلاطوني (1401) زنان عرب تصادفي ساده
موسوي (1400) دانشجويان عرب هدفمند
منصوري (۱۴۰۰) شهروندان زن فارس طبقه‌اي تصادفي
طالب‌زاده شوشتري و مزگي‌نژاد (۱۴۰۰) شهروندان فارس خوشه‌اي
رضادوست و ديگران (1400) شهروندان عرب چندمرحله‌اي
جهانديده (1400) دانش‌آموزان دبيرستاني بلوچ تمام شمار
آژير (۱۴۰۰) معلمان فارس طبقه‌اي
نصرتي (۱۳۹۹) دانشجويان فارس طبقه‌اي
ناصري (۱۳۹۹) معلمان فارس تصادفي ساده
کهن‌سال قديم‌وند (۱۳۹۹) شهروندان آذري خوشه‌اي چندمرحله‌اي
سعادت‌طلب و جعفري (۱۳۹۹) کارکنان فارس در دسترس
دانا (۱۳۹۹) معلمان کرد خوشه‌اي چندمرحله‌اي
فرزعليان و ديگران (۱۳۹۸) شهروندان فارس چندمرحله‌اي
رادان (۱۳۹۸) دانشجويان فارس در دسترس
منصوري مراديان و ديگران (1397) شهروندان آذري تصادفي
سياه‌پوش و ديگران (۱۳۹۷) نوجوانان کرد تصادفي
شمس و ديگران (۱۳۹۷) شهروندان فارس تصادفي ساده
پوردانش و سميعي اصفهاني (۱۳۹۷) معلمان فارس تصادفي
ممبيني (۱۳۹۶) شهروندان عرب تصادفي
دانش (۱۳۹۶) معلمان فارس تصادفي
بشيري گيوي و اعلايي بوسجن (۱۳۹۶) دانشجويان آذري خوشه‌اي
کلانتري و ديگران (۱۳۹۵) جوانان لر خوشه‌اي
بخارايي و ديگران (۱۳۹۵) شهروندان عرب تصادفي ساده
سپهوند و جعفري (۱۳۹۵) شهروندان ۱۸ تا ۲۹ ساله لر خوشه‌اي
دانش (۱۳۹۵) معلمان لر چندمرحله‌اي
ابراهيم‌پور و سلامتي (۱۳۹۵) کودکان و نوجوانان آذري تصادفي طبقه‌اي
اميرمظاهري و فخاريان (۱۳۹۵) دانشجويان فارس طبقه‌اي
ايزي و آگاهي (۱۳۹۵) شهروندان فارس تصادفي ساده
گلابي و اخشي (۱۳۹۴) دانشجويان آذري تصادفي طبقه‌اي
رضادوست و ديگران (۱۳۹۴) دانش آموزان عرب چندمرحله‌اي
ذهبي (۱۳۹۴) گردشگران فارس تصادفي
حقيقتيان (۱۳۹۴) معلمان فارس چندمرحله‌اي
حاجي‌زادة ميمندي (۱۳۹۴) دانشجويان فارس طبقه‌اي
جعفروند و فتحي (۱۳۹۴) دانشجويان فارس تصادفي
افشاني (۱۳۹۴) جوانان فارس خوشه‌اي
هزارجريبي و مرادي (۱۳۹۳) دانشجويان فارس سهميه‌اي
مهدي‌زاده و ديگران (۱۳۹۳) شهروندان فارس سرشماري
عنبري و حقي (۱۳۹۳) شهروندان زن فارس تصادفي ساده
نباتي‌مقدم (۱۳۹۲) جوانان آذري خوشه‌اي
خوشفر و ديگران (۱۳۹۲) شهروندان فارس تصادفي
الماسي جزي (۱۳۹۲) دانش آموزان فارس خوشه‌اي چندمرحله‌اي
اميري و اصغرکيا (۱۳۹۲) شهروندان عرب مرحله‌اي
محتشم (۱۳۹۱) شهروندان عرب تصادفي ساده
اميرکافي و زارع (1391) شهروندان فارس خوشه‌اي
موسوي و ديگران (۱۳۹۰) شهروندان فارس خوشه‌اي
بلالي (۱۳۹۰) دانشجويان فارس طبقه‌اي
ابراهيم‌زاده و ديگران (۱۳۸۹) دانشجويان آذري تصادفي
هزارجريبي و آستين‌فشان (۱۳۸۸) شهروندان فارس چندمرحله‌اي
چلبي و موسوي (۱۳۸۷) شهروندان فارس خوشه‌اي
يافته‌هاي پژوهش
نتايج پژوهش در دو بخش توصيفي و تحليلي ارائه شده است.
توصيفي
قلمرو زماني پژوهش
در سال‌هاي 1394 و 1395 تعداد بيشترين تحقيقات (2/12درصد) در زمينة سرماية اجتماعي و نشاط صورت گرفته است.
جدول 3: سال‌هاي اجراي پژوهش
سال فراواني درصد سال فراواني درصد
1403 5 7/8 ۱۳۹۴ ۷ 2/12
1402 2 5/3 ۱۳۹۳ 3 2/5
1401 2 5/3 ۱۳۹۲ ۴ 7
۱۴۰۰ 6 5/10 ۱۳۹۱ 2 5/3
۱۳۹۹ ۵ 7/8 ۱۳۹۰ ۲ 5/3
۱۳۹۸ ۲ 5/3 ۱۳۸۹ ۱ 7/1
۱۳۹۷ 4 7 ۱۳۸۸ ۱ 7/1
۱۳۹۶ ۳ 2/5 ۱۳۸۷ ۱ 7/1
۱۳۹۵ ۷ 2/12 جمع کل 57 ۱۰۰
شيوة نمونه‌گيري مطالعات
3/40 درصد از پژوهش‌ها به روش خوشه‌اي صورت گرفته است.
جدول 4: شيوة نمونه‌گيري مطالعات
شيوة نمونه‌گيري فراواني درصد
تصادفي ساده 18 5/31
تصادفي خوشه‌اي 1 7/1
خوشه‌اي 23 3/40
طبقه‌اي ۷ 2/12
در دسترس ۲ 5/3
تمام شمار 3 2/5
سهميه‌اي 1 7/1
هدفمند 2 5/3
جمع کل 57 ۱۰۰
جامعة آماري پژوهش
6/45 درصد از تحقيقات جامعة آماري خود را از شهروندان انتخاب کرده‌اند.
جدول 5: جامعة آماري پژوهش
گروه فراواني درصد
شهروندان 26 6/45
دانشجويان ۱1 2/19
دانش‌آموزان 3 2/5
معلمان 8 14
زنان 3 2/5
جوانان 1 7/1
کودکان و نوجوانان مقيم بهزيستي ۱ 7/1
نوجوانان تحت پوشش کميته ۱ 7/1
کارکنان شاغل 2 5/3
گردشگران ۱ 7/1
جمع کل 57 ۱۰۰
هويت قومي شهروندان
جدول 6: هويت قومي شهروندان
گروه فراواني درصد گروه فراواني درصد
فارس 33 8/57 کرد 3 2/5
آذري 8 14 لر ۳ 2/5
مازني 1 7/1 عرب 8 14
بلوچ 1 7/1 جمع کل 57 ۱۰۰
ـ نتايج نشان مي‌دهد که 8/57 درصد از گروه قومي موردتحقيق به فارس تعلق دارد.
ـ به لحاظ شيوۀ نمونه‌گيري 45 درصد خوشه‌اي، 31 درصد تصادفي ساده،12 درصد طبقه‌اي، 6 درصد تمام شمار، 4 درصد هدفمند،1 درصد سهميه‌اي و 1 درصد در دسترس بوده است.
ـ از بعد جامعۀ آماري پژوهش، 46 درصد شهروندان عمومي، 20 درصد دانشجويان، 20 درصد دانش‌آموزان و معلمان مدارس، 4 درصد زنان، 2 درصد جوانان شهر، 3 درصد کودکان و نوجوانان تحت کميته و بهزيستي، 4 درصد کارکنان شاغل دولتي و 1 درصد گردشگران بوده است.
ـ به لحاظ هويت قومي، 58 درصد فارس، 14 درصد آذري، 14 درصد عرب، 6 درصد کرد، 5 درصد لر، 2 درصد مازني و 1 درصد بلوچ بوده است.
ـ به لحاظ جنسيت 48 درصد مرد، 25 درصد زنان و 27 درصد مشترک بوده است
تحليلي
تأثير شاخص سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي
جدول 7: اثر کل شاخص سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي
ضريب اثر حد پايين حد بالا مقدار Z سطح معني‌داري
459/0 340/0 512/0 120/4 000/0
متغير مستقل: سرمايه اجتماعي/متغير وابسته: نشاط اجتماعي
بر اين اساس نتايج نشان مي‌دهد که بين سرمايۀ اجتماعي و نشاط اجتماعي رابطۀ معني‌داري وجود داشته و مقدار ضريب تأثير آن برابر با 45 درصد است. با افزايش و ارتقاي سرمايۀ اجتماعي ايرانيان، بر ميزان و کيفيت نشاط اجتماعي آنها افزوده مي‌شود.
تأثير مؤلفه‌هاي سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي
جدول 8: تأثير مؤلفه‌هاي سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي
متغيرهاي مستقل ضريب اثر حد پايين حد بالا مقدار Z سطح معني‌داري
مشارکت اجتماعي 341/0 102/0 321/0 967/12 000/0
احساس تعلق اجتماعي 300/0 281/0 451/0 563/3 000/0
اعتماد اجتماعي 401/0 166/0 256/0 023/4 000/0
تعلق مذهبي 382/0 234/0 361/0 219/6 000/0
انسجام اجتماعي 451/0 100/0 167/0 891/7 000/0
حمايت اجتماعي 338/0 182/0 272/0 312/4 000/0
کيفيت زندگي 214/0 461/0 812/0 076/12 000/0
رضايت اجتماعي 317/0 123/0 254/0 681/10 000/0
متغير وابسته: نشاط اجتماعي
تأثير مؤلفه‌هاي سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي
جدول 9: اثر کل مؤلفه‌هاي سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي
مؤلفة سرماية اجتماعي گزارش آماري
Effect size lower upper Z sig
مشارکت اجتماعي 341/0 102/0 321/0 967/12 000/0
احساس تعلق اجتماعي 300/0 281/0 451/0 563/3 000/0
اعتماد اجتماعي 401/0 166/0 256/0 023/4 000/0
تعلق مذهبي 382/0 234/0 361/0 219/6 000/0
انسجام اجتماعي 451/0 100/0 167/0 891/7 000/0
اثر کل 212/0 340/0 512/0 120/4 000/0
نتايج نشان مي‌دهد که بين سرماية اجتماعي و نشاط اجتماعي رابطة معني‌داري داشته و مقدار اثر کلي آن برابر با 21 درصد است. بر اين اساس مؤلفه‌هاي مشارکت اجتماعي (341/0)، احساس تعلق اجتماعي (300/0)، اعتماد اجتماعي (401/0)، تعلق مذهبي (382/0) و انسجام اجتماعي (451/0) با نشاط اجتماعي رابطة معني‌داري داشته است.
نمودار قيفي (بررسي ميزان همگني و ناهمگني پژوهش)
در رگرسيون مقدار فيشر و نحوة پراکندگي اطراف خط نشان مي‌دهد که مطالعات تا چه اندازه همگن هستند. مطابق پراکندگي نقاط اطراف خط شيب، مطالعات فوق همگن نيستند. به دليل تفاوت‌هاي جغرافيايي، زمان اجرا، نويسندگان يا نوع جامعة آماري مورد تحقيق داراي اختلاف و واريانس هستند. در اين نمودار در صورت عدم وجود سوگيري انتشار، مطالعات انجام‌شده به‌صورت متقارن در اطراف اندازه اثر ترکيبي توزيع مي‌شوند.
نمودار 1: رگرسيون براي ميزان همگني و ناهمگني پژوهش
آزمون Q
اين آزمون که براي همگني و ناهمگني مطالعات به‌کار مي‌رود، دو فرض اساسي مطرح مي‌کند:
فرض صفر: بين مطالعات تحت بررسي تفاوت معني‌داري وجود ندارد.
فرض خلاف: بين مطالعات تحت بررسي تفاوت معني‌داري وجود دارد.
در صورت همگني مطالعات، از اندازة ثابت استفاده مي‌شود و نتايج حاصل از تصادفي در شرايط ناهمگني، قابليت تعميم بيشتري نسبت به مدل ثابت دارد.
جدول 10: آزمون Q
وضعيت همگني مطالعات
i-sqared p-value df Q-value
162/85 000/0 46 320/804
با توجه به نتايج مدل با اطمينان 99 درصد مي‌توان گفت که فرض صفر مبتني‌بر همگن بودن مطالعات رد شده و فرض ناهمگوني (عدم همگني) پژوهش‌ها تأييد شده است. معنادار بودن 804=Q نشان از وجود ناهمگني است. مقدار مجذور i داراي مقداري بين 0 و 100 است و ناهمگني را به‌صورت درصدي نشان مي‌دهد. هرچه به 100 نزديک‌تر باشد، نشان‌دهندة ناهمگني بيشتر اندازه‌هاي اثر پژوهش اوليه است. مقدار (85) درصد مؤيد اين است که 85 درصد تغييرات کل مطالعات به ناهمگني بين پژوهش مربوط است. بر اين مبنا بايد از اثر تصادفي براي تحليل استفاده کرد؛ يعني اين وضعيت مي‌گويد که بررسي بين سرماية اجتماعي و نشاط اجتماعي، به لحاظ ويژگي تحقيقات از هم متفاوت هستند. بايستي براي مشخص کردن محل اين تفاوت‌ها و واريانس از متغير تعديل‌گر استفاده کرد. نامتجانس بودن نشانگر وجود اثر تعديل در اندازة اثر مطالعات است. پس علاوه بر اندازة اثر، بايد اثر تعديل متغيرهاي ديگر را نيز بررسي کرد. در اين حالت متغير تعديل‌گر به دنبال اين است که آيا رابطة بين متغير مستقل و وابسته ناشي از همين است يا نه؟
تأثير هويت قومي بر نشاط اجتماعي
جدول 11: تأثير هويت قومي بر نشاط اجتماعي
هويت قومي تصادفي
اندازة ترکيبي z-value Sig
فارس 320/0 931/4 002/0
آذري 312/0 731/6 001/0
کرد 387/0 941/12 001/0
بلوچ 331/0 931/8 000/0
لر 376/0 602/3 02/0
اثر کل 354/0 933/6 000/0
نتايج نشان مي‌دهد که هويت قومي بر نشاط اجتماعي تأثير معني‌داري داشته است. در اين ميان هويت قومي کرد با مقدار 38/0 درصد، قوم لر با مقدار 37 درصد و قوم بلوچ با مقدار 33 درصد بيشترين و هويت قومي ترک با مقدار 31 درصد و فارس با مقدار 32 درصد کمترين تأثير را داشته است.
تأثير متغير جنسيت بر نشاط اجتماعي
جدول 12: تأثير جنسيت بر نشاط اجتماعي
جنسيت تصادفي
اندازة ترکيبي z-value sig
زن 321/0 865/10 000/0
مرد 307/0 865/6 000/0
اثر کل 431/0 876/3 000/0
نتايج نشان مي‌دهد که نشاط اجتماعي برحسب جنسيت تفاوت معني‌داري داشته و مقدار آن در بين زنان (32 درصد) بيشتر از مردان (30 درصد) بوده است و اثر کلي آن برابر با 43 درصد بوده است.
تأثير متغير تأهل بر نشاط اجتماعي
جدول 13: تأثير تأهل بر نشاط اجتماعي
وضع تأهل تصادفي
اندازة ترکيبي z-value sig
مجرد 0.189 5.130 000/0
متأهل 0.217 4.102 000/0
اثر کل 0.206 8.341 000/0
نتايج نشان مي‌دهد که بين وضع تأهل و نشاط اجتماعي رابطة معني‌داري وجود دارد و اثر کلي آن برابر با 20 درصد است. در ميان ميزان نشاط اجتماعي گروه متأهل (21 درصد) بيشتر از مجردها (18 درصد) است.
تأثير نوع جامعة آماري بر نشاط اجتماعي
جدول 14: تأثير نوع جامعة آماري بر نشاط اجتماعي
گروه مورد بررسي تصادفي
اندازة ترکيبي z-value sig
کلية شهروندان 321/0 065/5 000/0
دانشجويان 313/0 543/3 000/0
دانش‌آموزان 200/0 098/5 000/0
اثر کل 345/0 132/6 000/0
نتايج نشان مي‌دهد که از بين جامعة آماري مورد بررسي، شهروندان با مقدار 32/0 درصد بيشترين و دانشجويان با مقدار 31/0 درصد اثري متوسط و دانش‌آموزان با مقدار 20 درصد کمترين تأثير را داشته است.
تأثير متغير سطح توسعه بر نشاط اجتماعي
جدول 15: تأثير سطح توسعه بر نشاط اجتماعي
استان تصادفي
اندازة ترکيبي z-value sig
توسعه‌يافته 235/0 671/3 000/0
درحال‌توسعه 329/0 931/4 000/0
کم‌توسعه 415/0 923/5 000/0
اثر کل 310/0 341/10 000/0
نتايج نشان مي‌دهد که تأثير سرماية اجتماعي بر نشاط اجتماعي از طريق سطح توسعة استان‌هاي مورد بررسي معني‌دار بوده و مقدار آن برابر با 31 درصد است. بر اين اساس نشاط اجتماعي در استان‌هاي کم‌توسعه با مقدار 41 درصد و درحال‌توسعه با مقدار 32 درصد بيشترين تأثير و در استان‌هاي توسعه‌يافته با مقدار 23 درصد کمترين تأثير را سرماية اجتماعي به‌عنوان متغير ميانجي داشته است.
بحث و نتيجه‌گيري
شادي، شادماني، نشاط و شادکامي اجتماعي از مهم‌ترين مسائل اجتماعي حال حاضر جامعة ايراني را شکل مي‌دهد. در ايران به دليل بافت سنتي، بومي، مذهبي و سنت‌هاي قومي که سرماية اجتماعي را بازتوليد مي‌کنند، همچنان نشاط اجتماعي از وضعيت مناسبي برخوردار است. سرماية اجتماعي مجموعه‌اي از اعتماد اجتماعي، هنجارهاي جمعي و ارزش‌هاي جمعي است که با ايجاد هماهنگي و انسجام جمعي، کارايي جامعه را تقويت مي‌کند و آنها را برابر کاهش آسيب‌ها و مسائل اجتماعي توانمند مي‌کند. تعامل قوي جمعي، احساس تعلق جمعي و باورهاي مشترک، ضمن کاهش احساس بيگانگي و انزواي اجتماعي به تقويت نشاط، شادي و انرژي مثبت جمعي کمک مي‌کند. جامعة ايراني به دليل ساختار سنتي، سلطة گروهي اوليه و خويشاوندي بر روابط اجتماعي، همچنان جامعه‌اي جمع‌گرا محسوب مي‌شود. در جامعة سنتي جمع‌گرا همچنان ارزش‌هاي جمعي حاکم بوده و نشاط اجتماعي به‌مثابة يکي از غني‌ترين امر در آن جريان دارد. اين شادي در مراسم جمعي عروسي، اعياد مذهبي، جشن‌هاي مختلف خود را نمايان مي‌سازد. بر اين اساس نشاط اجتماعي در جامعة ايران برخاسته از ميزان سرماية اجتماعي است. هدف اصلي پژوهش انجام فراتحليل در ارتباط با ميزان تأثير سرماية اجتماعي و مؤلفه‌هاي آن بر نشاط اجتماعي در بازة زماني 1387ـ1401 است. نتايج نشان مي‌دهد که سرماية اجتماعي در 47 سند تحقيقي بر نشاط اجتماعي تأثيري مثبت و معني‌داري داشته و مقدار اين اثر برابر با 21/0 است. با افزايش ميزان سرماية اجتماعي در جامعه، نشاط اجتماعي نيز افزايش مي‌يابد. همچنين بين مؤلفه‌هاي سرماية اجتماعي با نشاط اجتماعي رابطة معني‌دار و مستقيمي وجود داشته است. با افزايش تعلق اجتماعي در بين شهروندان، ميزان نشاط اجتماعي نيز افزايش مي‌يابد و ضريب آن برابر با 30/0 است. تعلق اجتماعي حکايت از تعلق، وابستگي و حس عاطفي فرد نسبت به محيط، محل زندگي، جامعه و فرهنگ و ارزش‌هاي موجود دارد که بخشي از هويت اجتماعي شهروندان را شکل مي‌دهد. هرچه شدت اين متغير بيشتر، به همان ميزان سطح نشاط اجتماعي نيز بهتر مي‌شود. مشارکت اجتماعي به‌معناي همکاري، تعامل، همياري جمعي فرد در امور اجتماعي، سياسي، فرهنگي و اقتصادي است که نشان از جمع‌گرايي، همدلي، اجماع و توافق بر روي هدف‌هاي مشترک دارد. با افزايش ميزان مشارکت اجتماعي نشاط اجتماعي نيز افزايش مي‌يابد، که مطابق يافته‌اي فراتحليل ميزان اثر نهايي آن برابر با 34/0 است. اعتماد در جامعه به مفهوم باور به صداقت، راست‌گويي، رعايت معيارهاي اخلاقي، يک‌رنگي و امانتداري است. با افزايش ميزان اعتماد اجتماعي بين شهروندان، به همان ميزان نشاط اجتماعي تقويت مي‌شود. مقدار اثر اعتماد اجتماعي بر نشاط اجتماعي برابر با 40/0 درصد است. در کنار مؤلفة اعتماد اجتماعي، نشاط اجتماعي از ميزان انسجام اجتماعي نيز تأثير مي‌پذيرد و ضريب آن برابر با 45/0 است. انسجام اجتماعي، معدل پيوستگي، ميزان ارتباط، پيوند، همجوشي و شدت نزديکي افراد و کاهش فاصلة اجتماعي ـ عاطفي است؛ هرچه شدت آن بيشتر باشد، جامعه از نشاط بيشتري برخوردار خواهد بود. باورهاي مذهبي، عنصري رواني و تعيين‌کنندة جهت و کنش رفتاري در جامعه است. تعلق مذهبي به‌معناي ميزان باور، علاقه، تعهد و اجراي مناسک ديني است که جامعه را به دليل اتحاد، انسجام، امنيت‌آفريني، پيوند اجتماعي و اميدآفريني از نگراني استرس، احساس ناامني و احساس بي‌هنجاري دور نموده و سطح نشاط اجتماعي را افزايش مي‌دهد. تعلق مذهبي توانسته 0.38 درصد از تغييرات نشاط اجتماعي را پيش‌بيني نمايد.
مطابق نظرية سرماية اجتماعي مي‌توان گفت که ايجاد شبکه‌اي از منابع، سرمايه و توانايي جمعي، فرد را از انزوا، بيگانگي و تنهايي و رنج رواني نجات مي‌دهد. وجود هنجارهاي مبتني‌بر اعتماد متقابل، انسجام جمعي و پيوندهاي گروهي، تجارب زندگي جمعي را بر مبنايي نشاط اجتماعي قرار مي‌دهد؛ ضمن افزايش اعتمادبه‌نفس و عزت نفس جمعي، از پريشاني اجتماعي، اضطراب اجتماعي و استرس جمعي ممانعت مي‌کند، به‌جاي احساس آنومي و ناامني نسبت به آينده، ثبات ذهني را پايدار مي‌سازد. تقويت پيوندهاي جمعي، برقراري تعاملات اجتماعي، تعهد جمعي و مسئوليت‌پذيري، تعلق جمعي، ترويج نوع‌دوستي از طريق همياري اجتماعي، تعاون، بده بستان، بسترهاي نشاط اجتماعي را خلق مي‌کند؛ ضمن اينکه سلامت اجتماعي افزايش مي‌يابد، خشونت‌هاي خانگي، بزهکاري، رفتارهاي پرخطر و نزاع قومي نيز کاهش مي‌يابد. اگرچه با مدرنيته و جهاني‌‌شدن، جامعه در مسير نوسازي قرار گرفته و دچار تغيير صميميت جمعي شده و از ميزان نشاط اجتماعي آن کاسته شده؛ اما همچنان سرماية اجتماعي در ايران مهم‌ترين نقش را در تقويت و حفظ نشاط اجتماعي داشته است. شبکه‌هاي روابط اجتماعي، دوستي‌ها، کنترل جمعي، اعتماد اجتماعي، مشارکت و همدلي اجتماعي داراي اهميت فراواني است.
- ابراهیم پور، داوود و سلامتی، رقیه (1395). بررسی رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و فرهنگی با میزان نشاط اجتماعی در بین کودکان و نوجوانان 12ـ18 سال مقیم مراکز تحت حضانت بهزیستی. نشریۀ مطالعات جامعه‌شناسی، 8(32)، 73ـ96.
- ابراهیم‌زاده، بیت‌الله، آرام، هاشم و پناهی، بهنام (1389). بررسی نشاط اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در بین دانشجویان دانشگاه آزاد واحد پارس‌آباد مغان. جامعه‌شناسی معاصر، 2(4)، 121ـ144.
- اسدی‌فرد، رؤیا (1392). تبیین مفهوم شادی در مدیریت اسلامی. مدیریت اسلامی، 21(2)، 177ـ204.
- اعظمی، امیر، آیباغی اصفهانی، سعید و تولایی، روح الله (1385). رهبری و مدیریت اخلاق اسلامی. توسعۀ انسانی پلیس، 5(17)، 71ـ88.
- افشانی، سیدعلیرضا (1394). بررسی میزان نشاط اجتماعی در بین جوانان یزدی و عوامل مرتبط با آن. تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، پژوهشنامۀ علوم انسانی، 7(2)، 1ـ27.
- افلاطونی، مرضیه (1401). بررسی تأثیر عوامل اجتماعی ـ اقتصادی بر احساس نشاط اجتماعی در میان زنان سرپرست خانوار (مورد مطالعه زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بهزیستی اهواز). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز.
- امیرکافی، مهدی و زارع، بهنام (1391). بررسی تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر شادکامی (مورد مطالعه: شهرکرمان). راهبرد اجتماعی و فرهنگی، 2(5)، 41ـ77.
- امیرمظاهری، امیرمسعود و فخاریان، منا (1395). نقش سرمایۀ اجتماعی در شادی جوانان (دانشجویان روان‌شناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی تهران مرکز). مطالعات جامعه‌شناسی، 9(33)، 7ـ24.
- امیری، رقیه و کیا، علی‌اصغر (1392). بررسی میزان نشاط اجتماعی و عوامل رتبط با آن در بین شهرونداان 15ـ64 سال شهر اهواز. مجلۀ برنامه‌ریزی رفاه و توسعۀ اجتماعی، 4(15)، 138ـ178.
- ایزی، اله‌سادات و آگاهی، محسن (1395). رابطۀ امنیت و اعتماد اجتماعی و میزان نشاط اجتماعی: (شهرستان بجنورد). مجلۀ دانش انتظامی خراسان جنوبی، 3(11)، 77ـ103.
- آرام فرد، منصوره (1383). به‌سوی آرامش و شادی. اصفهان: فرهنگ مردم.
- آژیر، مریم(1399). مطالعة جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی معلمان (مورد مطالعه: معلمان ناحیة 4 شهر کرج). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه البرز.
- بخارایی، احمد و دیگران (1395). مطالعۀ میزان نشاط اجتماعی در شهر بوشهر و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن (مؤلفه‌های مورد بررسی اعتماد اجتماعی و دین‌داری). مطالعات علوم اجتماعی ایران، 13(1)، 17ـ36.
- بختیار نصرآبادی، حسنعلی، پهلوان صادق، اعظم (1391). تأثیر سطح تحصیلات آموزش برنامۀ شادی فوردایس بر افزایش نشاط. مطالعات روان‌شناسی تربیتی، 9(15)، 21ـ40.
- بشیری گیوی، حسین و اعلایی یوسجن، محسن (1396). نقش توسعۀ برنامه‌های فرهنگی ـ اجتماعی دانشگاه پیام نور بر نشاط اجتماعی دانشجویان در سال 1395. مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، 9(2)، 41ـ51.
- بلالی، اسماعیل (1390). بررسی نشاط اجتماعی دانشجویان و ارتباط آن با سرمایۀ اجتماعی با تأکید بر رشتۀ علوم انسانی. توسعۀ اجتماعی، 6(2)، 219ـ248.
- بیکر، واین (1382). مدیریت و سرمایه اجتماعی. ترجمۀ مهدی الوانی و محمدرضا ربیعی مندجین. تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
- توسلی، غلامعباس و موسوی، مرضیه (1384). مفهوم سرمایه در نظریات کلاسیک و جدید با تأکید بر نظریه‌های سرمایۀ اجتماعی. نامۀ علوم اجتماعی، 26، 1ـ32.
- جعفروند، فرشاد و فتحی، سروش (1394). تحلیلی بر رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و شادی در زندگی دانشجویی (مورد مطالعه: دانشجویان واحد علوم تحقیقات تهران). مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، 7(3)، 81ـ95.
- جعفری، محمد و فلاحی، شاهپور (1394). بررسی عوامل درون‌سازمانی مؤثر بر ارتقای سرمایۀ اجتماعی پلیس آگاهی ویژه شرق استان تهران. مطالعات امنیت اجتماعی، 44، 17ـ38.
- جهاندیده، عبدالباسط (1400). بررسی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی دانش‌آموزان متوسطۀ دوم شهر سیب و سوران در سال تحصیلی 1400ـ1401. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور استان بوشهر.
- چلبی، مسعود و موسوی، سیدمحسن (1387). بررسی جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر شادمانی در سطوح خرد و کلان. جامعه‌شناسی ایران، 9 (1و2)، 34ـ57.
- حاجی‌زادة میمندی، مسعود و ترکان، رحمت‌الله (1394). بررسی میزان و عوامل فرهنگی و اجتماعی مرتبط با نشاط اجتماعی. مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 5(16)، 59ـ86.
- حقیقتیان، منصور (1394). عوامل اجتماعی مؤثر بر شادمانی اجتماعی معلمان شهر اصفهان. راهبرد اجتماعی ـ فرهنگی، 4(16)، 239ـ256.
- خوشفر، غلامرضا و دیگران (1392). بررسی تأثیر سه نوع سرمایۀ اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بر شادی جوانان. رفاه اجتماعی، 13(51)، 283ـ314.
- دانا، عبدالرحمن (1399). بررسی تأثیر عوامل اجتماعی بر نشاط اجتماعی معلمان در شهرستان مهاباد. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور همدان.
- دانش، علی (1396). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر نشاط اجتماعی معلمان شهر یاسوج. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه یاسوج.
- دهقانی، حمید؛ ربانی، رسول و خوش فر،غلامرضا(1390). بررسی تأثیر سرمایۀ اقتصادی بر شادی جوانان. راهبرد فرهنگ، 12 و 13، 178ـ182.
- ذهبی، عاطفه (1394). بررسی تأثیر رابطۀ میان دین‌داری و سرمایۀ اجتماعی بر میزان نشاط اجتماعی در میان گردشگران مذهبی ایرانی (مورد مطالعه شهر مشهد). اسلام و علوم اجتماعی، 7(14)، 77ـ91.
- رادان، فاطمه (1398). پیش‌بینی نشاط اجتماعی بر اساس سرمایۀ اجتماعی دانشجویان زن. مدیریت سرمایۀ اجتماعی، 6(2)، 219ـ236.
- رضادوست، کریم، زکوی، اسماعیل و عسگری، احسان (1400). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان نشاط در استان خوزستان. توسعۀ اجتماعی، 8(4)، 29ـ46.
- ریتزر، جورج (1374). نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: علمی و فرهنگی.
- زاهدی مازندرانی، محمد (1382). توسعه و نابرابری. تهران: مازیار.
- سپهوند، رضا و جعفری، سلیمان (1395). تأثیر احساس امنیت اجتماعی بر سرمایه و نشاط اجتماعی. مدیریت سرمایۀ اجتماعی، 3(4)، 521ـ541.
- سعادت‌طلب، آیت و جعفری، مصطفی (1399). تحلیل نقش نشاط معنوی در رابطه میان سرمایه‌های اجتماعی و حمایت اجتماعی و تاب‌آوری کارکنان در برابر همه‌گیری بیماری کوید 19 در دوران فاصله‌گذاری اجتماعی. فصلنامۀ پژوهش در سلامت روان‌شناختی، 14(1)، 115ـ129.
- سمیعی اصفهانی، علی و پوردانش، سامر (1397). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر نشاط اجتماعی معلمان. نشریۀ مطالعات توسعۀ اجتماعی ایران، 11(1)، 89ـ10.
- سیاهپوش، اسحاق، رضاپور، داریوش و حسن‌پور افرینه، خدیجه (1397). بررسی میزان نشاط اجتماعی نوجوانان تحت پوشش کمیتۀ امداد امام خمینی شهر پلدختر و عوامل اجتماعی مؤثر بر آن. توسعۀ اجتماعی، 13(2)، 141ـ172.
- شارع‌پور، محمود (1387). نقش شبکه‌های اجتماعی در بازتولید نابرابری آموزشی. تعلیم و تربیت، 91، 165ـ180.
- شجاعی باغینی، محمدمهدی (1387). مبانی مفهومی سرمایۀ اجتماعی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- شربتیان، محمدحسن (1394). سنجش میزان بهره‌مندی از شاخص‌های سلامت اجتماعی جوانان 18 تا 30 سالۀ شهرستان قائن و عوامل مؤثر بر آن. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور تهران.
- شریف‌زاده، حکیمه‌سادات، میرمحمدتبار، سیداحمد و عدلی‌پور، صمد (1396). بررسی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی در ایران؛ فراتحلیلی از تحقیقات موجود. راهبرد فرهنگ، 10(40)، 159ـ180.
- شمس، مجید و دیگران (1397). تبیین شاخص‌های سرمایۀ اجتماعی در راستای ارتقای نشاط اجتماعی و سلامت روان شهروندان شهر همدان. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(1)، 284ـ299.
- شمشیری، سهیلا (1403). بررسی تأثیر رابطۀ میان دین‌داری و سرمایۀ اجتماعی بر میزان نشاط اجتماعی در میان زائران مذهبی ایران (مورد مطالعه: شهر قم)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور استان همدان.
- شیرقلم زن، علی (1402). مطالعۀ عوامل جامعه‌شناختی مرتبط با نشاط اجتماعی زنان در شهر اسلام‌آباد غرب. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور استان همدان،
- صبوری، رباب (1389). بررسی احساس امنیت اجتماعی زنان شاغل در محیط کاری سازمان‌ها و ادارات دولتی شهر تبریز. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز.
- طالب‌زادۀ شوشتری، لیلا و مزکی‌نژاد، سمیه (1400). بررسی نشاط اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن (مورد مطالعه: شهر بیرجند). مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، 16(1)، 33ـ60.
- عارف، ابریشم و دیگران (1401). تأثیر اعتماد اجتماعی خانواده بر نشاط اجتماعی معلمان متأهل دبیرستان‌های شهر تهران در سال 1398. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 18(67)، 1ـ23.
- عمید، حسن (1393). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیرکبیر.
- عنبری، موسی (1392). ستایش‌های شادمانه: الگوی مؤثر شاد زیستی مردمی در ایران. انسان‌شناسی، 11(18)، 101ـ129.
- عنبری، موسی و حقی، سمیه (1393). بررسی عوامل فردی و اجتماعی مؤثر بر نشاط اجتماعی زنان منطقۀ شهری و روستایی شهرستان دلیجان. جامعه‌شناسی کاربردی، 25(1)، 1ـ26.
- غفاری، غلامرضا (1387). تبیین نظری سرمایۀ اجتماعی، مجموعه مقالات سرمایۀ اجتماعی و توسعه در ایران. تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
- فاین، بن (1385). سرمایۀ اجتماعی و نظریۀ اجتماعی. ترجمۀ سیدمحمدکمال سروریان. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
- فرجی، طوبی و خادمیان، طلیعه (1392). عوامل اجتماعی مؤثر در نشاط اجتماعی دانشجویان. مطالعات جامعه‌شناختی ایران، 2(5)، 19ـ38.
- فرزعلیان، الهه؛ گنجی، محمد و نیازی، محسن(1398). بررسی نقش سرمایۀ اجتماعی فرهنگی و اقتصادی در گرایش شهروندان به سبک زندگی نشاط محور. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران. 8(2)، 379ـ410.
- فیض، سیدمحمد (1389). الگوی مدیریت اسلامی. تهران: معاونت آموزش ناجا ـ ادارۀ کل منابع و متون درسی.
- فیلد، جان (1384). سرمایۀ اجتماعی. ترجمۀ غلامرضا غفاری و حسین رمضانی. تهران: کویر.
- قانعی‌راد، محمدامین و حسینی، فریده (1384). ارزش‌ها، شبکۀ روابط و مشارکت در سازمان‌های غیردولتی. جامعه‌شناسی ایران، 6(3)، 97ـ123.
- کاردان، سعید (1402). عوامل اجتماعی مؤثر بر احساس شادکامی و نشاط اجتماعی معلمان دبیرستان‌های شهرستان بیرجند در سال 1399، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه بیرجند.
- کلانتری، عبدالحسین و حسینی‌زاده آرانی، سیدسعید (1397). رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و نشاط اجتماعی جوانان شهر دهلران. پژوهشنامۀ مددکاری اجتماعی، 3(10)، 41ـ72.
- کلدی، علیرضا (1384). سرمایة اجتماعی و خانواده. مجموعه مقالات نخستین سمپوزیوم سرمایة اجتماعی و رفاه اجتماعی. تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
- کهن‌سال قدیم‌وند، پریسا (1399). بررسی میزان نشاط اجتماعی و عوامل اجتماعی مرتبط با آن در بین شهروندان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تبریز.
- گلابی، فاطمه و اخشی، نازیلا (1394). مشارکت اجتماعی و نشاط اجتماعی. جامعه‌شناسی کاربردی، 26(3)، 139ـ160.
- گلمحمدی، ابوالفضل (1403). تعیین عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر نشاط اجتماعی شهروندان شهر تبریز. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور استان همدان.
- محتشم، صدرالله (1391). بررسی میزان نشاط اجتماعی در شهر بوشهر و عوامل مؤثر بر آن. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور.
- مداحی، ملیکا (1403). مطالعۀ جامعه‌شناختی احساس شادی در میان زنان متأهل شهر کاشان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه کاشان. دانشکدۀ علوم انسانی.
- مشایخ صالحانی، آمنه (1403). بررسی جامعه‌شناختی اثرات حمایت اجتماعی بر میزان شادی (مطالعۀ موردی: کارکنان شاغل در ادارات دولتی شهر نوشهر). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران.
- منصوری مرادیان، سمیه، شمس، مجید و ملک‌حسینی، عباس (1397). تبیین شاخص‌های سرمایۀ اجتماعی در راستای ارتقای نشاط اجتماعی و سلامت روان شهروندان (مطالعۀ موردی: شهر همدان). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(1)، 284ـ299.
- منصوری، الهه (1400). تبیین جامعه‌شناختی ارتباط بین سرمایة اجتماعی و نشاط اجتماعی جوانان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور استان تهران.
- منصوری، فاطمه (1403). بررسی عوامل اجتماعی ـ فرهنگی مؤثر بر نشاط اجتماعی مورد مطالعه جوانان 18ـ35 سال شهر دلوار. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور استان بوشهر.
- موسوی، سیدنظام‌الدین (1400). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان نشاط اجتماعی (مطالعۀ موردی: دانشجویان کارشناسی و ارشد رشته‌های علوم اجتماعی ـ روان‌شناسی دانشگاه پیام نور ایذه). پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور استان تهران.
- موسوی، میرطاهر، رفیعی، حسن و قاسم‌زاده، داودد (1390). بررسی ارتباط بین سرمایۀ اجتماعی برون گروهی و شادی در بین شهروندان تهران در سال 1390. مطالعات جامعه‌شناسی، 3(12)، 125ـ137.
- مهدوی، محمدصادق و رحمانی خلیلی، احسان (1389). بررسی عوامل مؤثر بر سرمایۀ اجتماعی شهروندان تهرانی. مجلۀ جامعه‌شناسی معاصر، 2(2)، 119ـ143.
- مهدی‌زاده، شراره، گنجی، محمد و زارع غیاث آبادی، فاطمه(1393). مطالعۀ رابطۀ بین شادی و سرمایۀ اجتماعی در بین جوانان. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 13(26). 108ـ85.
- ناصری، فائزه (1399). بررسی عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر نشاط اجتماعی معلمان شهرستان تویسرکان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور همدان.
- نباتی‌مقدم، صادق (1392). بررسی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی جوانان شهر اردبیل. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی خلخال.
- نصر اصفهانی، علی، فرخی، مجتبی و امیری، زینب (1391). تأثیر سیرت نیکوی مدیران بر شادی کارکنان بر اساس آموزه‌های اسلامی. مدیریت اسلامی، 20(1)، 61ـ79.
- نصرتی، سامان (1399). بررسی تأثیر سرمایة اجتماعی بر میزان شادی دانشجویان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه مازندران.
- وحید خراسانی، حسین (1387). به یاد آن‌که مذهب حق یادگار اوست. قم: مدرسۀ الامام باقرالعلوم(ع).
- هزارجریبی، جعفر و آستین افشان، پروانه (1388). بررسی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی (با تأکید بر استان تهران). جامعه‌شناسی کاربردی، 20(1)، 146ـ119.
- هزارجریبی، جعفر و مرادی، سجاد (1393). نشاط اجتماعی و عوامل مرتبط با آن (دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی). مطالعات ملی، 15(4)، 3ـ26.
