A Study of Opposite Reflections of Rationality in Theory of Culture in the Light of Max Weber's and 'Allamah Tabatabaii's Viewpoints
Article Type:
Research
Writers:
Abstract:
Rationality is a means of recognizing the reality of mankind and one of the important concepts of contemporary theory of culture. The main question of this discussion is: what is the relationship between Max Weber's view of rationality in his theory of culture and 'Allamah Tabatabaii's view of rationality? Taking into consideration the four types of rationality (substantive, formal, theoretical, practical), the author presents a logical-analytical review of the views of these two thinkers. He concludes that although both of them accept substantive and formal rationalities, there are fundamental differences between them in terms of the content of rationality manifested in theory and practice. Weber considers that rationality in everyday life is a reflection of a merely pragmatic and arbitrary view, i.e., selecting the most appropriate means for achieving one’s aim. He considers that modern world is a world where instrumental rationality has determined western man's social world by dominating all the social aspects of his life. Conversely, according to 'Allamah Tabatabaii's view, rationality is inseparably linked to man’s sound original nature. Therefore, man should meet all his needs and instincts and avoid going to extremes so that his nature (fitrah) may remain sound, his mind secure from deviation and his conduct rational and then he can live an agreeable life. Innate rationality contributes to framing an Islamic social life (agreeable life) and furnishing an agreeable social world for believers.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :بازتاب متضاد عقلانیت در نظریه‌ی فرهنگی ماکس وبر و علامه طباطبایی
Abstract:
عقلانیت عامل بازشناسی انسان و یکی از مفاهیم مهم نظریه‌ی فرهنگی معاصر است.پرسش اصلی این جستار آن است که عقلانیت در نظریه‌ی فرهنگی ماکس وبر چه نسبتی با عقلانیت در اندیشه‌ی علامه طباطبایی دارد؟ با توجه به انواع چهارگانه‌ی عقلانیت (نوعی، هنجاری، نظری، عملی) بررسی تحلیلی- منطقی آرای دو متفکر نشان می دهد هرچند هردو عقلانیت نوعی و هنجاری را می پذیرند، درون مایه‌ی عقلانیت که در ساحت اندیشه و عمل منعکس می شود، با هم تفاوت بنیادین دارند. وبر عقلانیت را در زندگی روزمره بازتاب دیدگاهی صرفاً عمل گرایانه و خودسرانه می داند؛ یعنی انتخاب مناسب ترین وسیله برای رسیدن به هدف. او دنیای معاصر را جهانی می داند که عقلانیت ابزاری با نفوذ در همه‌ی عرصه های زندگی اجتماعی بشر غربی، جهان اجتماعی او را شکل داده و سیاست گذاری کرده است. اما در اندیشه‌ی علامه طباطبایی، عقلانیت با فطرت سالم و اصیل ملازم است؛ لذا انسان باید حق همه‌ی قوا و غرائزش را ادا و از افراط و تفریط پرهیز کند تا فطرت او سالم و در سایه‌ی آن عقل او از انحراف و کژاندیشی مصون بماند و کنش های انسانی عقلانی شود و به حیات طیبه برسد. عقلانیت فطری می تواند زندگی اجتماعی اسلامی(حیات طیبه) را شکل دهد و جهان طیب اجتماعی مؤمنان را سیاست گذاری نماید.
References:
- اژدري‌زاده و ديگران، جامعه شناسي معرفت، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1383.
- اژدري‌زاده، حسين، تاملي جامعه‌شناختي در مباحث معرفتي علامه طباطبايي، در «معرفت و جامعه»، به كوشش حفيظ‌اله فولادي، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1384
- اسميت، فيليپ، درامدي بر نظريه فرهنگي، ترجمه حسن پويان، تهران، دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي، 1383.
- بنديكس، راينهارد، سيماي فكري ماكس وبر، ترجمه محمود رامبد، تهران، هرمس 1382.
- پارسانيا، حميد، روش شناسي انتقادي حكمت صدرايي، قم، طرحي براي فردا، 1390.
- ـــــ ، نماد و اسطوره، قم، اسرا، 1373.
- ـــــ ، هستي و هبوط، قم، معارف 1383.
- جعفري، محمدتقي، شرح و تفسير نهج البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي1386.
- جلائي‌پور، حميدرضا و جمال محمدي، نظريه‌هاي متأخر جامعه شناسي (ترجمه و تأليف)، تهران، ني.1387.
- جوادي آملي، عبدالله، جامعه در قرآن، قم، اسرا، 1387.
- دوركيم اميل، درباره تقسيم كار اجتماعي، ترجمه باقر پرهام، تهران، مركز، 1381.
- ديليني، تيم، نظريه‌هاي كلاسيك جامعه‌شناسي، ترجمه بهرنگ صديقي و وحيد طلوعي، تهران، ني، 1387.
- رتيزر، جورج، نظريه‌هاي جامعه‌شناختي در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثي، تهران، علمي فرهنگي، 1384.
- سيدمن، استيون، كشاكش آراء در جامعه شناسي، ترجمه هادي جليلي، تهران، ني، 1386.
- شجاعي زند عليرضا، دين، جامعه و عرفي شدن، جستارهايي در جامعه شناسي دين، تهران مركز1380.
- طباطبايي، سيدمحمدحسين، الميزان في التفسير القران، چ دوم، بيروت، منشور مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، 1477.
- ـــــ ، انسان از آغاز تا انجام، ترجمه و تعليق صادق لاريجاني، چ دوم، قم، بوستان كتاب، 1388.
- ـــــ ، روابط اجتماعي در اسلام، ترجمه محمدجواد حجتي‌كرماني، قم، بوستان كتاب، 1387.
- ـــــ ، نهاية الحكمه، تحقيق عباس علي زارعي‌سبزواري، قم، اسلامي1420.
- ـــــ ، اصول فلسفه و روش رئاليسم با حواشي مرتضي مطهري، چ ششم، تهران، صدرا، 1377.
- عليزاده، عبدالرضا و ديگران، جامعه شناسي معرفت، زير نظر محمد توكل، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1383.
- فيروزجايي، رمضان، «عقلانيت از نظر علامه طباطبايي» ذهن، 1383، ش17، ص65-81.
- قائمي نيا، عليرضا، «چيستي عقلانيت» ذهن، 1383، ش 17، ص3-13.
- كرايب، يان وبنتون، تدع فلسفه علوم اجتماعي: بنيادهاي فلسفي تفكر اجتماعي، ترجمه شهناز مسمي پرست و محمود متحد، چ دوم، تهران، آگه، 1386.
- كرايب، يان، نظريه‌هاي كلاسيك اجتماعي، ترجمه شهناز مسمي‌پرست، چ سوم، تهران، آگه، 1386.
- كلانتري، عبدالحسين، معنا وعقلانيت بررسي اراي علامه طباطبايي و پيتر وينچ، قم، طه، 1384.
- كيويستو، پيتر، انديشه‌هاي بنيادين در جامعه شناسي، ترجمه منوچهر صبوري، چ پنجم، تهران، ني، 1385.
- گي روشه، مقدمه‌اي بر جامعه شناسي عمومي، ترجمه هما زنجاني‌زاد، چ چهارم، تهران سمت، 1385.
- مصباح، محمدتقي، آموزش فلسفه، چ دوم، تهران، انتشارات سازمان تبليغات اسلامي، 1376.
- نصر، سيدحسين، دين ونظم طبيعت، انشاءالله رحمتي، چ دوم، تهران ني، 1386.
- نيكزاد، عباس، عقل و دين از ديدگاه ملاصدرا و برخي فيلسوفان صدرايي معاصر، قم، پژوهشگاه حوزه ودانشگاه، 1389.
- وبر، ماكس و ديگران، عقلانيت و آزادي، ترجمه يدالله موقن، احمد تدين، تهران، هرمس، 1384.
- ـــــ ، اخلاق پروتستان وروح سرمايه‌داري، ترجمه عبدالمعبود انصاري، چ دوم، تهران، سمت، 1371.
- ـــــ ، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهري و ديگران، تهران، مولي، 1374.
- ـــــ ، دين قدرت جامعه، ترجمه احمد تدين، تهران، هرمس، 1387.
- ـــــ ، مفاهيم اساسي جامعه شناسي، ترجمه احمد صدارتي، تهران، مركز، 1368.
- يان كرايب و تد بنتون، فلسفه علوم اجتماعي، ترجمه شهناز مسمي‌پرست و محمود متحد، تهران، آگه، 1386
- Benton, Ted and Craib ,Ian. Philosophy of Social Science , the philosophical foundations of social thought. Palgrave. New York, 2001.
- David Inglis, Culture and everyday life. Routledge, London and New York, 2005.
- Goldstein,Warren، Patterns of Secularization and Religious Rationalization in Emile Durkheim and Max Weber, Implicit Religion Vol. 12 Issue 2.2009
- Hall,r,john,max.webers,methodological strategy and comparative lifeworld phenomenology.human studies vol 4, 1981.
- Hedion Cyril. weber and weblen on the rationalization process ,jornal of economic issues , vol xlIII, 2009
- kalberg Stephen. Max Webers types of rationality cornerstones for the analysis of rationalization processes. the American journal of sociology vol85, 1980
- kalberg Stephen.the rationalization of action in max webers sociology of religion. sociological theory,vol8.1990.
- Stenmark, Mikaeal. rationality in science, religion, and everyday life. university of notre dame press. 1995
- Swedberg Richard.the changing picture of max webers sociology. annual review of sociology vol 29.2003
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
eslamitanha, Ali Asghar.(2025) A Study of Opposite Reflections of Rationality in Theory of Culture in the Light of Max Weber's and 'Allamah Tabatabaii's Viewpoints. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 2(2), 5-33
Ali Asghar eslamitanha."A Study of Opposite Reflections of Rationality in Theory of Culture in the Light of Max Weber's and 'Allamah Tabatabaii's Viewpoints". Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 2, 2, 2025, 5-33
eslamitanha, A.(2025) 'A Study of Opposite Reflections of Rationality in Theory of Culture in the Light of Max Weber's and 'Allamah Tabatabaii's Viewpoints', Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 2(2), pp. 5-33
