Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, Volume 9, Issue 4, No 36, Year 2025 , Pages 67-88

    A Qualitative Meta-Analysis of the Features and Components of Islamic City, Based on Religious Texts

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    Mohammad Jabbarpour / Assistant Professor, Faculty of Social Sciences, Imam Hossein University
    Roohollah Abbasi / Assistant Professor, Faculty of Social Sciences, Shahed University / abbasi.ro@gmail.com
    ✍️ Seyyed Hussein Sayedeh / ro@gmail.com Seyyed Hussein Sayedeh / MA / shseyede@gmail.com
    Abstract: 
    Today, the city's general image is similar in the north, south, east, west, and in diverse customs and traditions. In many cases, this form of city has no congruity with the cultural, religious, and social environment of the city. extraction of the features and investigation of the extent and feasibility of the realization of the features of the Islamic city have always attracted the attention of researchers, and have been one of the major concerns in the field of urban planning and architecture. The purpose of this research is to extract and review the features proposed in the context of the Islamic city. In order to provide a general understanding of the concept of "Islamic city" in this framework, this research has reviewed the related sources and extracted the most important features of the “Islamic city” in the form of five elements. Then, these features have been reviewed and the most important ones that can be implemented in the existing conditions have been extracted.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :فراتحلیل کیفی شاخص‌ها و مؤلفه‌های شهر اسلامی؛ مبتنی بر متون دینی
    Abstract: 
    امروزه سیمای عمومی شهر در شمال، جنوب، شرق، غرب و در آداب و رسوم متنوع، مشابه یکدیگر است. در بسیاری از موارد، این شکل از شهر هیچ سنخیتی با محیط فرهنگی، مذهبی و اجتماعی شهر ندارد. استخراج شاخص ها و بررسی میزان و امکان تحقق ویژگی های شهر اسلامی، با توجه به شرایط موجود، همواره یکی از دغدغه های مهم در زمینه‌ی شهرسازی و معماری بوده است که توجه محققان را به خود جلب نموده است. هدف این پژوهش، استخراج و نقد شاخص های مطرح شده در زمینه شهر اسلامی است. در این تحقیق با مطالعه منابع به صورت مروری، مهم ترین شاخص های مطرح شده در زمینه شهر اسلامی، در قالب عناصر پنج گانه استخراج شده است تا با این وسیله فهم کلی از مفهوم «شهر اسلامی» در این چارچوب شکل گیرد. سپس، این شاخص ها مورد نقد و بررسی قرار گرفته و مهم ترین و اولویت دارترین شاخص ها که قابلیت پیاده سازی متناسب با شرایط موجود را دارا می باشند، استخراج شده است.
    References: 
    • احمدی‌دیسفانی، یدالله و علی‌آبادی، محمد، 1390، «کنکاشی در باب شکل شهر سنتی از منظر اندیشه اسلامی»، باغ نظر، سال نوزدهم، سال هشتم، ش 19، ص 17ـ30.
    • اسلامى‌فرد، زهرا، 1389، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام، قم، نشر معارف.
    • اکرامی، ابوالفضل، 1375، «بازار در تمدن اسلامی»، مجله پژوهشی دانشگاه امام صادق، ش 3، ص 67-98.
    • انوری، حسن، 1383، فرهنگ روز سخن، تهران، سخن.
    • اورجی، فاطمه، 1391، «بازار و کارکردهای اجتماعی ـ فرهنگی آن در تمدن اسلام و ایران»، مطالعات تاریخ ایران اسلامی، سال اول، ش 3، ص 39ـ55.
    • آذر، عادل و همكاران، 1392، «شناسایی و رتبه‌بندي معیارهاي مؤثر بر مکان‌یابی مساجد»، مدیریت اسلامی، سال بيست‌ويكم، ش 2، ص 205ـ222.
    • بمانیان، محمدرضا و همكاران، 1392، «تأثیر اصول فقهی مرتبط با حقوق شهروندی بر پایة عدل در طراحی مسکن (نمونه موردی: سه مورد از خانه‌های ایرانی ـ اسلامی)»، مطالعات شهر ایرانی ـ اسلامی، ش 12، ص 89 ـ100.
    • بیگدلی، عطاءالله، 1392، «تهران بی‌سبک (تحلیلی از شهر ایرانی مبتنی بر تاریخ شهرهای غربی و اسلامی)»، ماهنامه تحلیلی ـ فرهنگی سوره اندیشه، ش 68 و 69، ص 25-29.
    • پارسانیا، حمید، 1388، «علم دینی از منظر حکمت اسلامی»، راهبرد فرهنگ، ش 6، ص 19-29.
    • پروین، ستار و کلانتری، عبدالحسین، 1392، «بررسی کارکردهاي چندگانه مدرن مساجد تهران امروز (مطالعه موردي مسجد جامع شهرك غرب)»، مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران، گزارش شماره 189.
    • پوراحمد، احمد و سيروس موسوی، 1389، «ماهیت اجتماعی شهر اسلامی»، شهر اسلامی، ش 2، ص 1-11.
    • پورجعفر، محمدرضا و همكاران، 1395، «تبیین ویژگی‌های طراحی شهری ایرانی اسلامی تبریز ـ مورد مطالعه: بازار بزرگ شهر»، فیروزه اسلام، پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی، ش 2، ص 87-108.
    • پیرنیا، محمدکریم و غلامحسین معماریان، 1382، کتاب سبک‌شناسی معماری ایرانی، تهران، نشر پژوهنده.
    • تلخابی، حمیدرضا و همكاران، 1395، «تحلیلی بر بافت‌های سنتی و جدید و ارائه شاخص‌های بومی برنامه‌ریزی توسعه شهری»، مطالعات شهر ایرانی ـ اسلامی، سال هفتم، ش 25، ص 71-82.
    • توکلی‌نیا، جمیله و همكاران، 1395، «تقابل شهر ایرانی ـ اسلامی با چالش‌های شهری هزاره سوم»، مطالعات شهر ایرانی ـ اسلامی، سال هفتم، ش 25، ص 57-70.
    • جبارپور، محمد، 1393، در تکاپوی بهشت زمینی، تهران، بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق.
    • جوادی آملی، عبدالله، 1391، مفاتیح‌الحیاة، قم، اسراء.
    • جوری، آمنه، 1391، «از شهرسازی پایدار اسلامی تا نوگرایی معاصر (نمونه موردی: مشهد مقدس)»، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز.
    • جهان‌بخش، حیدر و علي دل‌زنده، 1393، «بازشناسی اصول، مؤلفه‌ها و شاخص‌های فطری سازمان‌بندی شهر اسلامی با رویکرد اجتماعی کالبدی»، پژوهش‌های معماری اسلامی، ش 4، ص 79-99.
    • خاکساری، علی و همكاران، 1385، محله‌های شهری در ایران، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • خواجه‌نبی، فهیمه و کوچکی، محمد، 1394، «بررسی و تحلیل نقش بازار در توسعه شهرهاي اسلامی (نظریات و دیدگاه‌ها)»، همایش ملی معماری و شهرسازی انسانگرا، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین.
    • دانش، جابر، 1389، «مباني شكل‌گيري و اصول سازمان‌يابي كالبدي شهر اسلامي»، مطالعات شهر ايراني اسلامي، دورة اول، ش 1، ص 15ـ31.
    • دانشپور، عبدالهادی و الهام شیری، 1394، «عناصر کالبدی ـ کارکردی شکل‌دهنده به هویت بافت‌های تاریخی شهر ایرانی اسلامی»، نقش جهان، ش 1-5، ص 17-25.
    • رجایی، سیدمحمدکاظم، 1389، «ویژگی‌های بازار اسلامی در نظریه و عمل»، معرفت اقتصادی، ش 3، ص 93-118.
    • رهایی، امید و همكاران، 1392، «عناصر کالبدی معماری ایرانی ـ اسلامی بازار قدیم دزفول و ویژگی‌های آنها در هدایت جریان هوا»، مطالعات شهرایرانی ـ اسلامی، ش 13، ص 55-64.
    • زنگی‌آبادی، علی و همكاران، 1391، «برنامه‌ریزی راهبردی، برای ساماندهی بازارهای سنتی ایران (مطالعه موردی: بازار سنتی تبریز)»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ش 7، ص 13-26.
    • سادات‌حسینی، زهرا و همكاران، 1392، «شهر از منظر هويت اسلامى (با تأكيد بر هويت مسجد در شهر اسلامى)»، معماری ـ شهرسازی و عمران، سال دوازدهم، ش 58، ص 25-53.
    • ستاری‌ساربانقلی، حسن و حسين ذبیحی، 1388، «نگرشي بر مفاهيم مديريت شهري حضرت رسول اكرم در شهر مدينه تجلي زيباي مديريت شهري در شهر اسلامي»، فراسوی مدیریت، سال سوم، ش 10، ص 105ـ146.
    • سلیم حکیم، بسیم، 1381، کتاب شهرهای عربی ـ اسلامی (اصول شهرسازی و ساختمانی)، ترجمة عارف اقوامی‌مقدم و محمدحسین ملک احمدی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • شعیبی، عباس و همكاران، 1376، «مسجد به‌عنوان یک عنصر شهری»، مجموعه مقالات دومین همایش معماری مسجد، مشهد.
    • شیخی، محمد، 1382، «ساختار محله‌ای شهر در سرزمین‌های اسلامی»، علوم اجتماعی، ش 3، ص 39ـ68.
    • صادقی، عبدالله، 1392، «بررسی مؤلفه‌های تحول در ساختارهای تمدن نوین اسلام»، رضوان (پایگاه تخصصی معارف اهل‌بیت، razavi.aqr.ir).
    • قانع، احمد‌علی، 1391، «وظایف عبادی مسلوس در فقه اسلام»، مطالعات ناتوانی، ش 2، ص 55-62.
    • عطایی‌همدانی، محمدرضا و همكاران، 1390، «بررسي و الگوشناسي مكان‌يابي مساجد عصر نبوي در مدينه (مقدمه‌اي براي دستيابي به اصول مكان‌يابي مسجد در شهر اسلامي)»، باغ نظر، سال هشتم، ش 16، ص 3ـ16.
    • علیان، مهدی و محمدحسین سرائی، 1394، «پیش‌درآمدی بر هویت‌بخشی به ساختار کالبدی شهرها با رویکردی به شهر اسلامی»، مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی، تهران، دانشگاه شاهد.
    • کرمی، اسلام، 1395، «شریعت ـ شهر اسلامی»، نشریه فیروزه اسلام، پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی، ش 5، ص 25-44.
    • لبیب‌زاده، راضیه و همكاران، 1394، «بازخوانی اسلامی از مدل محیط ـ رفتار راپاپورت در سازکان فضایی خانه و تحقق سنجی آن در طرح»، معماری و شهرسازی دانشگاه هنر، ش 17، ص 21-40.
    • محمدی ری‌شهری، محمد، 1385، میزان‌الحکمت، ترجمة حميدرضا شيخي،‌ قم، دارالحدیث.
    • مهدوی‌نژاد، محمدجواد و محمد مشایخی، 1389، «بایسته‌های طراحی مسجد بر مبنای کارکردهای فرهنگی ـ اجتماعی»، آرمانشهر، ش 5، ص 65ـ78.
    • نصر، طاهره، 1394، «جایگاه پارادایم «معماری مسکن» در سیمای امروز شهر ایرانی ـ اسلامی»، مطالعات شهر ایرانی ـ اسلامی، ش 22، ص 67ـ78.
    • نقی‌زاده، محمد، 1388، «طرح کلی برنامه جامع احیای شهر اسلامی»، کتاب ماه هنر، ص 4-13.
    • ـــــ ، 1387، کتاب شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات)، تهران، نشر مانی.
    • ـــــ ، 1389، «تفکر توحیدی و سازمان فضایی شهر در تمدن اسلامی»، کتاب ماه هنر، ش 144، ص 66-79.
    • ـــــ ، 1392 الف، «الگو، مبانی، ارکان، صفات و اصول شهر اسلامی»، فیروزه اسلام، سال اول، ش 1، ص 33ـ51.
    • ـــــ ، 1392 ب، «نقش مسجد در احراز هویت شهر»، دومین همایش معماری مسجد، تبریز.
    • ـــــ ، 1394، «آموزه‌های قرآنی و شهر آرمانی اسلام»، پژوهش‌های معماری اسلامی، سال سوم،‌ ش 8، ص 46-64.
    • هدایت، اعظم و سیده‌مرضیه طبائیان، 1392، «بررسی عناصر شکل‌دهنده و دلایل وجودی آنها در بافت تاریخی بوشهر»، شهر و معماری بومی، ش 3، ص 35-54.
    • www.mohsenaraki.com فقه نظام عمران شهری.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Jabbarpour , Mohammad, Abbasi, Roohollah, Sayedeh, Seyyed Hussein.(2025) A Qualitative Meta-Analysis of the Features and Components of Islamic City, Based on Religious Texts. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 9(4), 67-88

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Mohammad Jabbarpour ; Roohollah Abbasi; Seyyed Hussein Sayedeh."A Qualitative Meta-Analysis of the Features and Components of Islamic City, Based on Religious Texts". Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 9, 4, 2025, 67-88

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Jabbarpour , M, Abbasi, R, Sayedeh, S.(2025) 'A Qualitative Meta-Analysis of the Features and Components of Islamic City, Based on Religious Texts', Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 9(4), pp. 67-88

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Jabbarpour , M, Abbasi, R, Sayedeh, S. A Qualitative Meta-Analysis of the Features and Components of Islamic City, Based on Religious Texts. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 2025; 9(4): 67-88