Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, Volume 14, Issue 3, No 55, Year 2025 , Pages 25-46

    The Fundamental Methodology of Sheikh Mofid's Social Thought

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    Hamid Parsaniya / Associate Professor, the Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, Tehran University / h.parsania@yahoo.com
    ✍️ Mohammad reza Gha’eminik / Assistant Professor, the Department of Social Sciences, Razavi University of Islamic Sciences / ghaeminik@razavi.ac.ir
    Abstract: 
    According to Abu Nasr Farabi's classification of sciences, the civil (social) science of Muslims includes two sciences, theology and jurisprudence, and it can be claimed that the civil (social) thought was mainly formed by jurists-theologians. In this historical period, at least three major issues of the disappearance of the 12th Imam of the Shiites, the translation of Greek sciences and its effects in the environment of Baghdad and the political government of al-Buyeh have an important contribution to its developments. Sheikh Mofid, as a great Shiite jurist and the founder of the Baghdad school of theology and jurisprudence, played an important role in the civil and social developments of Shiites in this critical period of Shiite history. Relying on this introduction and using fundamental methodology, in this paper, we have tried to enumerate and formulate the effective epistemological and non-epistemological principles on the formation of the social (civil) thought of Sheikh Mofid. In this formulation, the influences of the school of Qom (Sheikh Sadouq and Sheikh Kalini) are mentioned as the epistemological principles of Sheikh Mofid and the new formulation of Sheikh Mofid from these epistemological principles with regard to his own historical and social conditions. In the end, we have mentioned the necessity of researching the social thought of other Shiite jurists-theologians before and after Sheikh Mofid.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :روش‌شناسی بنیادین اندیشه اجتماعی شیخ مفید
    Abstract: 
    براساس طبقه بندی علوم ابونصر فارابی، علم مدنی (اجتماعی) مسلمین شامل دو علم کلام و فقه است و می توان مدعی شد که اندیشه مدنی (اجتماعی)، عمدتاً توسط فقها ـ متکلمین رقم خورده است. در این دوره تاریخی حداقل سه کلان مسئله غیبت کبرای امام دوازدهم شیعیان، ترجمه علوم یونانی و تأثیرات آن در محیط بغداد و حکومت سیاسی آل بویه سهم مهمی در تحولات آن دارند. شیخ مفید، به عنوان فقیه ـ متکلم بزرگ شیعی و بنیانگذار مکتب کلامی ـ فقهی بغداد، نقش مهمی در تحولات مدنی و اجتماعی شیعیان در این دوره حساس تاریخ تشیع داشته است. در این مقاله کوشیده ایم با اتکا بر این مقدمه و با بهره گیری از روش شناسی بنیادین، مبادی معرفتی و غیرمعرفتی مؤثر بر شکل گیری اندیشه اجتماعی (مدنی) شیخ مفید احصا و صورت بندی شود. در این صورت بندی، به تأثیرات مکتب قم (شیخ صدوق و شیخ کلینی) به عنوان مبادی معرفتی شیخ مفید و صورت بندی جدید شیخ مفید از این مبادی معرفتی با نظر به شرایط تاریخی ـ اجتماعی خاص خود اشاره شده است. در پایان به ضرورت تحقیق درباره اندیشه اجتماعی دیگر فقها ـ متکلمان شیعی قبل و بعد از شیخ مفید نیز اشاره کرده ایم.
    References: 
    • نهج‌البلاغه، 1380، ترجمة محمد دشتي، قم، اسوه.
    • آرون، ريمون، 1382، مراحل اساسي سير انديشه در جامعه‌شناسي، ترجمة باقر پرهام، تهران، علمي و فرهنگي.
    • ابن‌المرتضي، احمدبن ‌يحيي، بي‌تا، طبقات المعتزله، ‌تحقيق سوسديفلد ـ فلزر، بيروت، دار المكتبة الحياة.
    • ابن‌بابويه، علي‌بن حسين‌، بي‌تا، الامامة و التبصرة من الحيره، چ چهارم، قم، مؤسسة آل‌البيت.
    • احمديان، عبدالله، 1391، سير تحليلي کلام اهل‌سنت از حسن بصري تا ابوالحسن اشعري، چ چهارم، تهران، احسان.
    • استرآبادي، محمدفاضل، 1377، «شيخ مفيد و نوسازي فقه شيعه»، فقه و مباني حقوق، ش 17و18، ص 281-318.
    • اسعدي، مرتضي، 1391، سيدمرتضي، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
    • اقبال، عباس، 1311، خاندان نوبختي، تهران، کتابخانۀ طهوري.
    • اوليري، دليسي، 1374، انتقال علوم يوناني به عالم اسلامي، ترجمة احمدآرام، تهران، مرکز نشر دانشگاهي.
    • باراني، محمدرضا، 1392، بررسي تاريخي تعامل فکري و سياسي اماميه با فرقه‌هاي حنابله، معتزله و اشاعره در عصر آل‌بويه در بغداد، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • بکار، عثمان، 1389، طبقه‌بندي علوم نزد حکماي مسلمان، ترجمة جواد قاسمي، مشهد، بنياد پژوهش‌هاي آستان قدس رضوي.
    • يروکلمان، کارل، 1346، تاريخ ملل و دول اسلامي، ترجمۀ هادي جزايري، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    • پارسانيا، حميد، 1392، «نظريه و فرهنگ: روش‌شناسي بنيادين تکوين نظريه‌هاي علمي»، راهبرد فرهنگ، ش 23، ص 7ـ28.
    • جباري، محمدرضا، 1384، مکتب حديثي قم، قم، زائر.
    • جعفري لنگرودي، محمدجعفر، 1368، تاريخ معتزله، تهران، گنج دانش.
    • جعفريان، رسول، 1386، تاريخ تشيع در ايران از آغاز تا قرن هفتم هجري، قم، سازمان تبليغات اسلامي.
    • حجتي، صادق، 1393، تاريخ، تمدن و فرهنگ ايران در عصر آل‌بويه، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
    • حسن‌زاده شانه‌چي، حسن، 1386، اوضاع سياسي، اجتماعي و فرهنگي شيعه در غيبت صغري، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
    • حسني، هاشم معروف، 1391، شيعه در برابر معتزله و اشاعره، ترجمة محمدصادق عارف، مشهد، بنياد پژوهش‌هاي آستان قدس رضوي.
    • حسيني، سيدعبدالله، 1394، تعامل شيعيان اماميه با ديگر مسلمانان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.
    • خالقي، علي، 1388، انديشه سياسي شيخ مفيد و ابوالصلاح حلبي، قم، بوستان کتاب.
    • داوري اردکاني، رضا، 1375، فارابي: مؤسس فلسفه اسلامي، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
    • درايتي، محمدحسين، 1378، المدخل به ‌کتاب الاصول‌الکافي، قم، دارالحديث.
    • سبحاني، جعفر، 1371، فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامي، قم، مؤسسة امام صادق.
    • سبحاني، محمدتقي، 1374، «عقل‌گرايي و نص‌گرايي در کلام اسلامي»، نقد و نظر، ش 3و4، ص 205-232.
    • شافعي، محمدبن‌ ادريس، 1421ق، احکام ‌القرآن، تجميع و تأليف احمدبن حسين بيهقي شافعي، بيروت، دار الکتب العلميه.
    • فاخوري، حنا، 1386، تاريخ فلسفه در جهان اسلامي، ترجمۀ عبدالمحمد آيتي، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي.
    • فارابي، ابونصر، 1389، سياست‌ المدنية والملة، ترجمه و شرح حسن ملک‌شاهي، تهران، سروش.
    • ـــــ ، 1394، کتاب الحروف، ترجمة سميه ماستري‌فراهاني و طيبه سيفي، تهران، دانشگاه شهيد بهشتي.
    • ـــــ ، 1403ق، تحصيل‌ السعاده، تحقيق جعفر آل‌ياسين، بيروت، دارالاندلس.
    • ـــــ ، 1991، کتاب الملة و نصوص اخري، تحقيق محسن مهدي، بيروت، دارالمشرق.
    • فدايي ‌عراقي، غلامرضا، 1383، حيات علمي در عهد آل‌بويه، تهران، دانشگاه تهران.
    • فيرحي، داوود، 1393، دانش، قدرت و مشروعيت در اسلام، تهران، نشر ني.
    • قاضى عبدالجبار، ابوالحسن، 1965، المغني في أبواب التوحيد و العدل‏، تحقيق جورج قنواتي، قاهره، الدار المصريه.
    • کاپلستون، فردريک، 1373، تاريخ فلسفه، يونان و روم، ترجمة سيدجلال‌الدين مجتبوي، تهران، علمي و فرهنگي و سروش.
    • کليني، محمدبن ‌يعقوب، 1430ق، الاصول‌الکافي، باهتمام محمدحسين درايتي، قم، دارالحديث للطباعه و النشر.
    • کرمر، جوئل ال، 1375، احياء فرهنگي در عصر آل‌بويه، ترجمة محمدسعيد حنايي کاشاني، تهران، مرکز نشر دانشگاهي.
    • گرجي، ابوالقاسم ،1392، تاريخ فقه و فقها، تهران، سمت.
    • مادلونگ، ويلفرد، 1377، فرقه‌هاي اسلامي، ترجمۀ ابوالقاسم سري، تهران، اساطير.
    • متز، آدام، 1362، تمدن اسلامي در قرن چهارم هجري (رنساني اسلامي)، ترجمة عليرضا ذکاوتي قراگوزلو، تهران، اميرکبير.
    • محمود، محمد احمد علي، 1406ق، الحنابله في بغداد، بيروت، المکتب الاسلامي.
    • مفيد، محمدبن محمدبن نعمان، 1378، ده انتقاد و پاسخ پيرامون غيبت امام مهدى (از کتاب الفصول‌ العشره في ‌الغبية)، ترجمة محمدباقر خالصى، چ دوم، قم، جامعة مدرسين.
    • ـــــ ، 1413ق ـ الف، اربع رسالات‌ في‌الغبيه، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ ب، الارشاد في ‌معرفة حجج الله على ‌العباد، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ ح، المسائل ‌السرويه، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ د، الافصاح في الامامه، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ ز، الفصول‌ العشره، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ س، المسائل ‌الجاروديه، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ ط، المسائل‌ الصاغانيه، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ ك، اَوائلُ المَقالات في المَذاهب وَ المُختارات، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ ل، تصحيح ‌الاعتقاد، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ و، الحکايات في مخالفات المعتزله من العدليه و الفرق بينهم و بين الشيعه الاماميه، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ هـ.، التذکره ‌باصول ‌الفقه، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ ي، المقنعه، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • ـــــ ، 1413ق ـ ن، الفصول المختاره، قم، کنگرة شيخ مفيد.
    • مک‌درموت، مارتين، 1374، انديشه‌هاي کلامي شيخ مفيد، ترجمة احمد آرام، تهران، دانشگاه تهران.
    • نيومن، آندره، 1384، مدرسه قم و بغداد؛ در اواخر قرن سوم و اوائل قرن چهارم هجري، ترجمة سيدصادق حسيني اشکوري، قم، زائر.
    • Schacht, j, 1953, "New sources of for the history of Mohammadan theology", studia islamica, N. 1, p. 20-30.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Parsaniya, Hamid, Gha’eminik, Mohammad reza.(2025) The Fundamental Methodology of Sheikh Mofid's Social Thought. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 14(3), 25-46

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Hamid Parsaniya; Mohammad reza Gha’eminik."The Fundamental Methodology of Sheikh Mofid's Social Thought". Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 14, 3, 2025, 25-46

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Parsaniya, H, Gha’eminik, M.(2025) 'The Fundamental Methodology of Sheikh Mofid's Social Thought', Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 14(3), pp. 25-46

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Parsaniya, H, Gha’eminik, M. The Fundamental Methodology of Sheikh Mofid's Social Thought. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 2025; 14(3): 25-46