Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, Volume 15, Issue 2, No 58, Year 2025 , Pages 29-49

    A Sociological Analysis of the Rise of Islamic Sciences in Contemporary Qom

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    ✍️ Ghasem Ebrahimi pour / Assistant Professor of Sociology, The Imam Khomeini Institute for Education and Research / ebrahimipoor14@yahoo.com
    Pages: 29-49 Receive Date: 2025/02/24 Accept Date: 2025/02/24
    doi 10.22034/marefatefarhangi.2024.5000578
    Abstract: 
    Islamic sciences, Hadith, Tafsir (interpretation), Fiqh (jurisprudence) and Kalam (Islamic speculative theology) have been reinvigorated in the contemporary period. Using the theory of basic methodology and analytical method, this research explains the reasons and grounds of this rise. The revival of Hikmat-e-Sadrae, the development of experimental sciences, the emergence of scientific competitors and Western philosophies and sciences, and most importantly, the inadequacy of existing works, are among the epistemic factors of this issue. Paying attention to the needs of the day, adopting global and approximate approaches, establishing scientific centers, compiling scientific works and trying to expand scientific interactions are among individual factors. With regard to sociopolitical grounds, one can mention the emergence of colonialism, authoritarian governments, confrontation with the West, Islamic revolution, changes in the educational system and the division of scientific work. Epistemic factors (by playing a causal role), and individual and socio-political factors (by playing a numerical role) have contributed to the development of the aforementioned sciences in contemporary Qom.
    Keywords: 
    history of Islamic sciences
    sociology of Islamic sciences
    growth and decline of science
    eras of Islamic sciences
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :تحلیل جامعه شناختی رونق علوم اسلامی در قم معاصر
    Abstract: 
    علوم اسلامی، حدیث، تفسیر، فقه و کلام در دوره‌ی معاصر رونقى دوباره یافته‌اند. تبیین علل و زمینه‌هاى این رونق، مسئله‌ی این پژوهش است که با نظریه‌ی روش‌شناسى بنیادین و روش تحلیلى مورد تبیین قرار گرفته است. احیاى حکمت صدرایی، توسعه‌ی علوم تجربی، ظهور رقباى علمی، حضور فلسفه‌ها و علوم غربى و از همه مهم‌تر باور به عدم کفایت آثار موجود، ازجمله عوامل معرفتى این امر به‌شمار می‌روند. توجه به نیازهاى روز، اتخاذ رویکردهاى جهانى و تقریبی، تأسیس مراکز علمی، تدوین آثار علمى و تلاش براى گسترش تعاملات علمی، در زمره‌ی عوامل فردى قرار دارند. درخصوص زمینه‌هاى سیاسى ـ اجتماعى نیز می‌توان به ظهور استعمار، حکومت‌هاى استبدادی، مواجهه با غرب، انقلاب اسلامی، تحول در نظام آموزشى و تقسیم کار علمى اشاره کرد. عوامل معرفتى با ایفاى نقش علّی، و عوامل فردى و عوامل اجتماعى ـ سیاسى با ایفاى نقش اعدادی، رونق علوم یادشده را در قم معاصر به‌دنبال داشته‌اند.
    Keywords: 
    تاریخ علوم اسلامی
    جامعه‌شناسى علوم اسلامی
    رشد و افول علم
    ادوار علوم اسلامی
    References: 
    • ابوطالبی، مهدی، 1395، عالمان شیعه و صیانت از سرمایه‌هاى ملی، تهران، کانون اندیشه جوان.
    • استادی، رضا، 1383، آشنایى با تفاسیر، قم، قدس.
    • اکبرنژاد، محمدتقی، 1395، زوائد اصول فقه: بررسى زوائد علم اصول فقه، قم، دارالفکر.
    • ایازی، محمدعلی، 1381، «اندیشه‌هاى اجتماعى در تفسیر المیزان»، بینات، ش 34، ص 73 - 85.
    • ایازی، محمدعلی، 1381، سیر تطور تفاسیر شیعه، رشت، کتاب مبین.
    • آذرشب، محمدعلی، 1384، پیشینة تقریب، ترجمة رضا حمیدی، تهران، مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامی.
    • بابایی، علی‌اکبر، 1386، بررسى مکاتب تفسیری، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • بکار، عثمان، 1387، تاریخ و فلسفه علوم اسلامی، ترجمة محمدرضا مصباحی، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامی.
    • پارسانیا، حمید، 1386، هفت موج اصلاحات: نسبت تئورى و عمل، قم، بوستان کتاب.
    • تهرانی، آقابزرگ، 1363، میرزاى شیرازی، ترجمة اداره پژوهش و نگارش، تهران، وزارت ارشاد اسلامی.
    • جبرئیلی، محمدصفر، 1389، سیر تطور کلام شیعه، دفتر دوم: از عصر غیبت تا خواجه نصیر طوسی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    • جعفریان، رسول، 1387، جریان‌ها و سازمان‌هاى مذهبى سیاسى ایران، تهران، مؤسسه خانه کتاب.
    • جعفریان، رسول، 1381، برگ‌هایى از تاریخ حوزۀ علمیۀ قم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • جوادی‌آملی، عبدالله، 1375، کلام جدید، در کلام جدید در گذر اندیشه‌ها، به اهتمام على اوجبی، تهران، موسسه فرهنگى اندیشه معاصر، 1375، ص 17 – 34.
    • حسینی‌طهرانی، محمدحسین، 1380، مهر تابان، مشهد، علامه طباطبایی.
    • حسینی‌خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات رهبرى معظم در دیدار مدرّسان، مشهد، 20/4/1368.
    • حسینی‌خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات رهبرى معظم در دیدار جمعی از نخبگان حوزی، 13/ 9/ 1374.
    • خمینی، احمد، 1375، دلیل آفتاب؛ خاطرات یادگار امام، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • موسوی‌خمینی، روح‌الله، 1370، صحیفه نور: مجموعه رهنمودهاى امام خمینى، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • درودی، موسی، 1362، نخستین مفسران پارسى نویس، تهران، نور فاطمه سلام الله علیها،.
    • دوانی، علی، 1376، خاطرات و مبارزات حجت الاسلام فلسفی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • دوانی، علی، 1363، مفاخر اسلام، تهران، امیرکبیر.
    • رضوی، رسول، 1396، تاریخ کلام امامیه: حوزه‌ها وجریان‌هاى کلامی، قم، چاپ و نشر.
    • رضوی، رسول، 1385، «ادوار تاریخى علم کلام اسلامی»، معارف عقلی، ش 3، ص 45- 66.
    • رمضان‌نرگسی، رضا، 1389، تبیین جامعه‌شناختى انقلاب مشروطه، قم، مؤسسة آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
    • زهره‌کاشانی، علی‌اکبر، 1394، تاریخ 1200 ساله حوزۀ علمیۀ قم، قم، حوزه و دانشگاه.
    • ساموئل‌گرین، ویلربنجامین، 1363، ایران و ایرانیان، تهران، گل‌بانگ.
    • سبحانی، جعفر، 1387، تاریخ فقه و فقهاى امامیه، ترجمة حسن جلالی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع).
    • سبحانی، جعفر، 1418ق، موسوعه طبقات الفقها، المقدمه، الفقه الاسلامى منابعه و ادواره، القسم الاول، قم، مؤسسة امام صادق(ع).
    • سبحانی، محمدتقی، 1387، «کلام شیعى ماهیت، تحولات و چالش‌ها»، اخبار شیعیان، ش38، ص 10-15.
    • شبیری‌زنجانی، سیدموسی، 1374، «ابعاد شخصیت شیخ انصاری»، در: کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد شیخ انصاری.
    • شریف رازی، محمد، ۱۳۵۲، گنجینه دانشمندان، تهران، اسلامیه.
    • شعرانی‌، ابوالحسن، 1389، کشف المراد، ترجمة و شرح تجرید الاعتقاد، تهران، هرمس.
    • صاحبی، محمدجواد، ، 1376، اندیشه اصلاحى در نهضتهاى اسلامی، چ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
    • صدر، محمدباقر، 1421ق، المعالم الجدیده للاصول: غایه الفکر، اعداد و تحقیق لجنه التحقیق التابعه للمؤتمر العالمى للامام صدر، قم، مرکزالابحاث و الدراسات التخصصیه للشهید الصدر.
    • صدر، محمدباقر، 1359، همراه با تحول اجتهاد، ترجمة اکبر نبوت، تهران، روزبه.
    • طالقانى محمود، 1327، مقدمه تنبیه الامه و تنزیه المله، یا حکومت از نظر اسلام، ترجمة محمدحسین نائینی، تهران، سهامى انتشار.
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1417ق، المیزان، قم، بیروت.
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1361، تاریخ و روش تفسیر در قرآن بضمیمه اعجاز قرآن، بی‌جا، بنیاد فرهنگى امام رضا(ع).
    • طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1390، شیعه (مجموعه مذاکرات با پروفسور هانرى کربن)، به کوشش سیدهادى خسروشاهی، چ سوم، قم، بوستان کتاب.
    • طباطبایی، سیدمحمدکاظم، 1390، تاریخ حدیث شیعه (2)، عصر غیبت، قم، دارالحدیث.
    • طهرانی، آقابزرگ، 1404ق، طبقات اعلام الشیعة، مشهد، دارالمرتضی.
    • عبیری، عباس، 1380، آیه الله بروجردی: زعیم بزرگ، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
    • عظیمی، حبیب‌الله، 1381، «پیشنهادى در ادوار تحولات فقه امامیه، الهیئت، ش 57، ص 126 – 156.
    • عقیقی‌بخشایشی، عبدالرحیم، 1371، طبقات مفسران شیعه، قم، نوید اسلام.
    • علوی، سیدمحمدحسین، 1341، خاطرات زندگانى آیت‌الله بروجردی، تهران، اطلاعات.
    • عین‌السلطنه، سالور، 1374، روزنامه خاطرات، ج 1، تهران، اساطیر.
    • غرویان، محسن، بی‌تا، مقدمه در ترجمه و تبیین بدایه الحکمه، قم، دارالفکر.
    • لنکرانی، فاضل، 1381، سیرى کامل در خارج فقه معاصر: کتاب القضاء، با استفاده از دروس خارج فقه... فاضل لنکرانی، قم، فیضیه.
    • فرامرز قراملکی، احد، 1375، تحلیل مفهوم تجدد در کلام جدید در گذر اندیشه‌ها، به اهتمام على اوجبی، تهران، مؤسسه فرهنگى اندیشه معاصر.
    • فرمانیان، مهدی، 1395، سلفیه از گذشته تا حال، قم، ادیان و مذاهب.
    • کریمی‌جهرمی، علی، 1372، آیت‌الله موسس مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری، قم، دارالحکمه.
    • گلستانی، صادق، 1394، «بررسى تحلیلى سیر تفسیر اجتماعى قرآن کریم در قرن اخیر»، معرفت فرهنگی، ش 25، ص121-99.
    • مدرس، محمدعلی، 1335، ریحانه الادب فى تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب یا کنى و القاب، بی‌جا، طبع کتاب.
    • مصباح‌یزدی، محمدتقی، 1384، خداشناسى در قرآن، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ع).
    • مطهری، مرتضی، 1388، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا.
    • مطهری، مرتضی، 1392، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
    • مطهری، مرتضی، 1382، ده گفتار، رهبرى نسل جوان، تهران، صدرا.
    • مطهری، مرتضی، 1367، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا.
    • معرفت، محمدهادی، 1379، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگى تمهید.
    • مکارم‌شیرازی، ناصر، 1381، تفسیر نمونه باهمکارى جمعى از فضلاء و دانشمندان، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    • مؤدب، رضا، 1384، تاریخ حدیث، قم، مرکز جهانى علوم اسلامی.
    • نجفی، ‌موسی، 1384، اندیشه سیاسى و تاریخ نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی، مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
    • نجفی، ‌موسی، 1391، اندیشه تحریم و خودباورى تحلیل متون و اسناد تاریخى اقتصاد مقاومتى در تحولات سیاسى ایران، تهران، مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
    • نفیسی، شادی، 1397، جریان‌شناسى تفسیر علمی، قم، حوزه و دانشگاه.
    • نیکوبرش، فرزانه، 1381، بررسى عملکرد سیاسى آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدی، تهران، امیر کبیر.
    • واعظ‌زاده‌خراسانی، محمد، 1386، «وحدت و انسجام اسلامى از نگاه آیت الله بروجردی»، کیهان فرهنگی، ش ۲۵۷، ص 20 – 25.
    • واعظ‌زاده‌خراسانی، محمد، 1397، زندگى و مکتب فقهى اصولى حدیثى و رجالى آیت‌الله العظمى بروجردی، به کوشش جلا میرآقائی، تهران، مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامی.
    • وفایی، مرتضی، 1387، تاریخ حدیث شیعه از آغاز سده چهاردهم هجرى تا امروز، قم، دارالحدیث.
    • یداله‌پور، بهروز، مبانى و سیر تاریخى تفسیر موضوعى قرآن، قم، دارالعلم.
    • http: //hadith.net
    • http: //www.reyshahri.ir/post/51380
    • 92 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ebrahimi pour, Ghasem.(2025) A Sociological Analysis of the Rise of Islamic Sciences in Contemporary Qom. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 15(2), 29-49 https://doi.org/10.22034/marefatefarhangi.2024.5000578

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ghasem Ebrahimi pour."A Sociological Analysis of the Rise of Islamic Sciences in Contemporary Qom". Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 15, 2, 2025, 29-49

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ebrahimi pour, G.(2025) 'A Sociological Analysis of the Rise of Islamic Sciences in Contemporary Qom', Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 15(2), pp. 29-49

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ebrahimi pour, G. A Sociological Analysis of the Rise of Islamic Sciences in Contemporary Qom. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 2025; 15(2): 29-49