Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, Volume 13, Issue 3, No 51, Year 2025 , Pages 27-46

    The Role of Custom in the Knowledge System of Islamic Theosophy

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    Seyyed Mohammad Hadi Moqaddasi / PhD Student of Political Sciences, the Imam Khomeini Institute for Education and Research / smohamadhm11@gmail.com
    Pages: 27-46 Receive Date: 2025/02/25 Accept Date: 2025/02/25
    Abstract: 
    "Custom" is among the elements that influence the individual and social behavior of people. Consciously or unconsciously, people often base their behavior on customs. The study of custom has a great role in jurisprudence studies, but nowadays the position of custom in the knowledge system of Islamic theosophy is rarely studied. Using the descriptive- interpretive method, this article tries to investigate customs from a philosophical point of view. The conceptual framework of this research is based on the view of Nasir ad-Din Tusi on determining the position of custom in comparison with practical theosophy and divine law. He uses the words "adab va rosum" to refer to custom. The result of this research shows that custom reproduces important issues both in logical studies and practical wisdom. Unlike jurisprudence (fiqh) which examines custom from a passive point of view and studies only the conditions of its validity, the philosophical view of custom is active and examines the criteria and conditions of its evolution as well. In the current situation in which the behavior patterns of societies are rapidly changing and being transferred to other societies, a philosophical study of custom is gaining increasing importance.
    Keywords: 
    custom
    adab va rosum
    I’tibariyat
    Islamic theosophy
    practical theosophy
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :جایگاه عرف در منظومه دانش حکمت اسلامی
    Abstract: 
    «عرف» ازجمله عناصر اثرگذار بر رفتار فردی و اجتماعی آدمیان است و انسان ها اغلب آگاهانه یا ناآگاهانه رفتار خویش را بر پایه آن قرار می دهند. بررسی عرف در مطالعات فقهی سهم بسزایی دارد، اما امروزه به ندرت جایگاه عرف در منظومه دانش حکمت اسلامی بررسی می شود. این مقاله می کوشد با روش «توصیف و تفسیر» از منظری فلسفی به عرف نظر بیندازد. چارچوب مفهومی این تحقیق براساس دیدگاه نصیرالدین طوسی در تعیین جایگاه عرف در مقایسه با حکمت عملی و شریعت الهی استوار است. ایشان برای اشاره به عرف، از واژگان «آداب و رسوم» بهره می گیرد. نتیجه این تحقیق بیانگر آن است که عرف، هم در مطالعات منطقی و هم از زاویه حکمت عملی مسائل مهمی را بازتولید می کند. برخلاف دانش فقه که عرف را از منظری انفعالی و صرفاً شرایط حجیت آن را بررسی می نماید، نگاه فلسفی به عرف فعالانه و کنشگرانه است و ضوابط و شرایط تحولات آن را نیز می کاود. اهمیت مطالعه فلسفی عرف در شرایط کنونی که شیوه های رفتاری جوامع به سرعت در حال تحول شتابان و انتقال به جوامع دیگر است، افزون تر می شود.
    Keywords: 
    عرف
    اعتباریات
    حکمت عملی
    حکمت اسلامی
    آداب ‌و رسوم
    References: 
    • ابن‌خلدون، عبدالرحمن، 1424ق، مقدمه ابن‌خلدون، بيروت، دار الکتب العلميه.
    • ابن‌سينا، حسين‌بن ‌عبدالله، 1376، الالهيات من کتاب الشفاء، قم، مکتب الاعلام الاسلامي.
    • ـــــ ، 1404ق، الشفاء، المنطق، الجدل، قم، كتابخانة آيت‌الله مرعشي نجفي.
    • ابن‎طقطقي، محمدبن‌علي، 1372، الفخري في الآداب السلطانية و الدول الاسلامية، قم، شريف الرضي.
    • ابوحيان توحيدي، علي‌بن‌‏محمد، 1424ق، کتاب الأمتاع و المؤانسه، بيروت، دار الکتب العلميه.
    • ارسطو، 1371، سياست، ترجمة حميد عنايت، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي.
    • اشتراوس، لئو، 1373‌‌، حقوق طبيعي و تاريخ، ترجمة باقر پرهام، تهران، آگاه.
    • افلاطون، 1380، دوره کامل آثار افلاطون، ترجمة محمدحسن لطفي، تهران، خوارزمي.
    • انوري، حسن، 1381، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن.
    • بيانات رهبر معظم انقلاب، در: khamenei.ir
    • بيروني، ابوريحان، 1418ق، تحقيق ماللهند، قم، بيدار.
    • جعفري، محمدتقي، 1356، ترجمه و تفسير نهج‌البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.
    • ـــــ ، 1388، فرهنگ پيرو فرهنگ پيشرو، تهران، مؤسسة تدوين و نشر آثار علامه جعفري.
    • ـــــ ، 1394، چهار شاعر، خيام، نظامى، سعدى، حافظ، تهران، مؤسسة تدوين و نشر آثار علامه جعفري.
    • ـــــ ، 1397، جبر و اختيار و وجدان، تهران، مؤسسة تدوين و نشر آثار علامه جعفري.
    • جوادي آملي، عبدالله، 1378، تسنيم: تفسير قرآن کريم، قم، اسراء.
    • ـــــ ، 1383، تفسير موضوعي قرآن مجيد، قم، اسراء.
    • ـــــ ، 1385، دين‌شناسي، قم، اسراء.
    • ـــــ ، 1387، انتظار بشر از دين، قم،‌ اسراء.
    • ـــــ ، 1389الف، شميم ولايت، قم، اسراء.
    • ـــــ ، 1389ب، فلسفه حقوق بشر، قم، اسراء.
    • ـــــ ، 1389ج، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، قم، اسراء.
    • ـــــ ، 1391، روابط بين‌الملل در اسلام، قم، اسراء.
    • حسيني بهشتي، سيدمحمد، 1390، شناخت اسلام، تهران، بقعه.
    • صالحي اميري، سيدرضا، 1395، مفاهيم و نظريه‌هاي فرهنگي، تهران، ققنوس.
    • صدر، سيدمحمدباقر، 1417ق، بحوث في علم الأصول، قم، مؤسسة دائرة‌المعارف فقه اسلامي‏.
    • صنقور، محمد، 1428ق، المعجم الأصولي، قم، الطيار.
    • طباطبائي، سيدمحمدحسين، 1362‌‌، رسائل سبعه، قم، بنياد علمي و فکري علامه طباطبائي.
    • ـــــ ، 1368، اصول فلسفه و روش رئاليسم، در: مجموعه آثار استاد شهيد مطهري، تهران، صدرا.
    • ـــــ ، 1387، تعاليم اسلام، تدوين سيدهادي خسروشاهي، قم، بوستان کتاب.
    • ـــــ ، 1388، بررسي‌هاي اسلامي، تدوين و تصحيح سيدهادي خسروشاهي، قم، بوستان کتاب.
    • ـــــ ، بي‌تا، الميزان في تفسير القرآن، قم، جامعة مدرسين.
    • طوسي، نصيرالدين، 1375، اساس الاقتباس، تهران، نشر مركز.
    • ـــــ ، 1387، اخلاق ناصري، تهران، خوارزمي.
    • عاملي،‌ محمدبن مكي (شهيد اول)، بي‌تا، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشي مفيد.
    • عليدوست، ابوالقاسم، 1388، فقه و عرف، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.
    • فارابي، ابونصر، 1408ق، المنطقيات للفارابي، تحقيق و مقدمه محمدتقي دانش‌پژوه، قم، كتابخانة آيت‌الله مرعشي نجفي.
    • فيض کاشاني، ملامحسن، 1371، ده رساله محقق بزرگ فيض کاشاني، اصفهان، مرکز تحقيقات علمي و ديني امام اميرالمؤمنين.
    • مصباح يزدي، محمدتقي، 1381، تهاجم فرهنگي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره).
    • ـــــ ، 1386، شرح برهان شفا، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1388الف‌‌ اخلاق در قرآن، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1388ب، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1388ج، نظريه حقوقي اسلام، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1389، حقوق و سياست در قرآن، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1390، جامعه و تاريخ از نگاه قرآن، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1391الف، پندهاي امام صادق به ره جويان صادق، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1391ب، ره توشه، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1391ج، نقش تقليد در زندگي انسان، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • مطهري، مرتضي، 1368، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
    • ـــــ ، 1378، يادداشت‌هاي استاد مطهري، تهران، صدرا.
    • مظفر، محمدرضا، 1387، اصول الفقه، قم، بوستان کتاب.
    • ـــــ ، 1421ق، المنطق، تعليقه غلامرضا فياضي، قم، جامعة مدرسين.
    • موسوی خميني، سيدروح‌الله، 1378، صحيفه امام، تهران، مؤسسة تنظيم و نشر آثار امام خميني.
    • ميل، جان استوارت، 1385، رساله درباره آزادي، ترجمة جواد شيخ‌الاسلامي، تهران، علمي و فرهنگي.
    • نائيني، محمدحسين، 1376، فوائد الاصول، قم، جامعة مدرسين.
    • يزدان‌پناه، سيديدالله، 1398، نشست چيستي حکمت عملي و ضرورت احياء آن در جهان معاصر، قم، مجمع عالي حکمت اسلامي، در: hekmateislami.com
    • يوسفي‌راد، مرتضي، 1392، «مقايسه فلسفه سياسي و فقه سياسي»، سياست متعاليه، ش 2، ص 103-118.
    • 69 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Moqaddasi, Seyyed Mohammad Hadi.(2025) The Role of Custom in the Knowledge System of Islamic Theosophy. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 13(3), 27-46

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Seyyed Mohammad Hadi Moqaddasi."The Role of Custom in the Knowledge System of Islamic Theosophy". Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 13, 3, 2025, 27-46

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Moqaddasi, S.(2025) 'The Role of Custom in the Knowledge System of Islamic Theosophy', Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 13(3), pp. 27-46

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Moqaddasi, S. The Role of Custom in the Knowledge System of Islamic Theosophy. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 2025; 13(3): 27-46