Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, Volume 13, Issue 1, No 49, Year 2025 , Pages 77-92

    An Analysis of Religious Science from the Perspective of Ayatollah Allameh Mesbah Yazdi

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    ✍️ Mohammad Fouladi vanda / Associate Professor, Department of Sociology, IKI / fooladi@iki.ac.ir
    Sana Khalaf Hayavi / M.A. in Jurisprudence and Fundamentals of Law, Levels of Three of Seminary, Jurisprudence and Principles of Jurisprudence / hyawysna@gmail.com
    Abstract: 
    Using a theoretical-analytical method this paper seeks to study the religious science from the perspective of Allameh Allameh Mesbah Yazdi to explain whether religious science is inferential or foundational. The founding approach gives originality to narrative teachings and metaphysical supports in which serious attention to Islamic principles and worldview is necessary. Findings of the research indicate that from the point of view of Ayatollah Mesbah, religious science is a science whose data are not contrary to the text of the Qur'an and definitive narrations; a science in which theories are based on religion, or at least religion has not rejected them. Therefore, science is not merely religious and secular in terms of description, and in terms of recommendation and instructions, it can also be religious and secular, but it is outside the scope of science. In his view, a science is religious whose foundations are religious. Principles are not necessarily obtained by inference from religious sources, but may be proved by a philosophical argument. In the Islamization of science in all approaches, in order to extract the Islamic view, inference must be used. In order to establish religious science, one must deduce the foundations, principles, issues, concepts, hypotheses, theories, methods, etc. from religious propositions.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :تحلیلی از علم دینی از منظر آیت‌الله علامه مصباح‌یزدی
    Abstract: 
    این پژوهش با رویکرد نظری و تحلیلی، به بررسی و تحلیل علم دینی از منظر علامه مصباح یزدی می پردازد و اینکه در منظر ایشان، علم دینی، به شیوة استنباطی است یا تأسیسی؟ رویکرد تأسیسی، اصالت را به معارف و آموزه های نقلی و پشتوانه های متافیزیکی می دهد که توجه جدی به مبانی و جهان بینی اسلامی در آن ضروری است. یافته های پژوهش حکایت از این دارد که از منظر آیت الله مصباح، علم دینی علمی است که داده های آن مخالف نص قرآن و روایات قطعی نباشد؛ علمی که در آنها نظریاتی مبنا قرار داده شود که مورد تأیید دین بوده، یا دست کم دین آنها را نفی نکرده باشد. ازاین رو علم در مقام توصیف صرف، دینی و غیردینی ندارد و در مقام توصیه و دستورالعمل نیز می تواند دینی و غیردینی باشد، اما از دایرة علم خارج است. در دیدگاه ایشان، علمی دینی است که مبانی آن دینی باشد. مبانی لزوماً از طریق استنباط از منابع دینی به دست نمی آید، بلکه ممکن است با برهان فلسفی به اثبات برسد. در اسلامی سازی علم در همه رویکردها، برای استخراج دیدگاه اسلامی، به ناچار باید از استنباط بهره برد. برای تأسیس علم دینی، باید مبانی، اصول، مسائل، مفاهیم، فرضیات، نظریات، روش و... را از گزاره های دینی استنباط کرد.
    References: 
    • ابوالحسن تنهايي، حسين، ۱۳۷۹، جامعه‌شناسي نظري اسلام: مطالعه گزيده‌اي از نظريات جامعه‌شناختي و انسان‌شناختي متفکرين، فلاسفه و صوفيان مسلمان، مشهد، سخن‌گستر.
    • باقري، خسرو، 1382، هويت علم ديني؛ نگاهي معرفت‌شناختي به نسبت دين با علوم انساني، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
    • بستان، حسين و همكاران، 1387، گامي به سوي علم ديني(1)، چ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • حائري شيرازي، محي‌الدين، 1370، بحثي درباره جامعه‌شناسي اسلامي، شيراز، دانشگاه شيراز.
    • خسروپناه، عبدالحسين، 1394، روش‌شناسي علوم اجتماعي، تهران، مؤسسة پژوهشي حکمت و فلسفه ايران.
    • دفتر همکاري حوزه و دانشگاه، ۱۳۶۳، درآمدي بر جامعه‌شناسي اسلامي، قم، دفتر همکاري حوزه و دانشگاه.
    • رجبي،‌ محمود، 1390، «امكان علم ديني»، معرفت فرهنگي اجتماعي، سال دوم، ش 4، ص5ـ28.
    • سوزنچي، حسين، 1389، «امكان علم ديني؛ بحثي در چالش‌هاي فلسفي اسلامي‌سازي علوم انساني»، معرفت فرهنگي اجتماعي، سال اول، ش 4، ص31ـ46.
    • شريفي احمدحسين، 1393، مباني علوم انساني اسلامي، تهران، آفتاب توسعه.
    • طباطبائي، سيدمحمدحسين، 1425ق، الميزان في تفسير القرآن، قم، مؤسسة النشر الاسلامي.
    • ـــــ ، بي‌تا، اصول فلسفه و روش رئاليسم، قم، دفتر انتشارات اسلامي.
    • علي‌تبار فيروزجائي‌، رمضان، 1395‌، «معيار علم ديني با تأکيد بر علوم انساني اسلامي از منظر علامه طباطبايي»، قبسات، سال بيست و يكم،‌ پياپي 81، ص29ـ56.
    • غلامي، رضا، 1391، «‌تقابل علوم انساني با اسلاميزه کردن علوم انساني سکولار»، پژوهش‌هاي فرهنگي اجتماعي (ويژه‌نامه، ج 2)، ش 1، ص6ـ8.
    • فولادي‌وند، محمد، 1398، «رويكرد تأسيسي فرامبناگراي علم ديني، با تأكيد بر نظريه تأسيسي علم ديني آيات جوادي آملي و مصباح‌يزدي»، حكمت اسلامي، سال ششم، شماره اول، پياپي 20، ص31-56
    • گروهي از نويسندگان، 1391، فلسفه تعليم و تربيت اسلامي، زيرنظر محمدتقي مصباح‌يزدي، چ دوم، تهران، مدرسه.
    • گروهي از نويسندگان، منتشر‌نشده، درآمدي بر علم اجتماعي اسلامي؛ رويکردها و راهکارها، قم، موسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • گلستاني، صادق، 1398، روش‌شناسي تفسير اجتماعي الميزان، تهران، مرکز بين‌المللي ترجمه و نشر المصطفي.
    • ـــــ ، بي‌تا، مباني انسان‌شناختي علم اجتماعي اسلامي با تأکيد بر نظريه فطرت، در دست انتشار.
    • مصباح‌يزدي، محمدتقي، 1378، مجموعه مقالات و مصاحبه‌هاي برگزيده، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • ـــــ ، 1380، چكيده‌اي از انديشه‌هاي بنيادين اسلامي، چ دوم، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1389، جستارهايي در فلسفه علوم انساني از ديدگاه علامه آيت‌الله مصباح‌يزدي، دبيرخانه همايش مباني فلسفي، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1389، سخنراني در هشتمين همايش وحدت حوزه و دانشگاه، در: mesbahyazadi.ir
    • ـــــ ، 1391، مباني فلسفي علوم انساني، به كوشش جمعي از نويسندگان، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    • ـــــ ، 1393، رابطه علم و دين، تحقيق و نگارش علي مصباح، قم، مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Fouladi vanda, Mohammad, Khalaf Hayavi, Sana .(2025) An Analysis of Religious Science from the Perspective of Ayatollah Allameh Mesbah Yazdi. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 13(1), 77-92

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Mohammad Fouladi vanda; Sana Khalaf Hayavi."An Analysis of Religious Science from the Perspective of Ayatollah Allameh Mesbah Yazdi". Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 13, 1, 2025, 77-92

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Fouladi vanda, M, Khalaf Hayavi, S.(2025) 'An Analysis of Religious Science from the Perspective of Ayatollah Allameh Mesbah Yazdi', Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 13(1), pp. 77-92

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Fouladi vanda, M, Khalaf Hayavi, S. An Analysis of Religious Science from the Perspective of Ayatollah Allameh Mesbah Yazdi. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 2025; 13(1): 77-92