An Analysis of the Concept of Social Responsibility with an Islamic Approach with an Emphasis on the Views of Ayatollah Mesbah
Article Type:
Research
Writers:
Sayed Ali Hosseinizadeh
/ Associate Professor, Research Institute of Hawzeh and University / ali_hosseini@rihu.ac.ir
/ Associate Professor, Research Institute of Hawzeh and University / ali_hosseini@rihu.ac.ir✍️ Iman Ebrahimi / PhD in Philosophy of Education, Research Institute of Hawzeh and University / Iebrahimi@rihu.ac.ir
Abstract:
Social responsibility is the basis of social ethics and is one of the basic elements of indigenous culture and the main asset of the Islamic Revolution. Using a descriptive-analytical and deductive method, this paper analyzes the concept of social responsibility from an Islamic perspective. Based on philosophical and Islamic teachings and relying on the opinions of one of the leading contemporary thinkers in this field, it is achieved that, the concept of social responsibility in the Islamic approach is not just a social and legal contract, but a moral concept based on monotheistic facts and principles, which is abstracted from the relationship between human voluntary actions and the goals of society with nature and law. Along with man's responsibility to God and himself, this concept has a wide range in all areas of social life with its own priorities. The quorum of this concept, as a moral value, is divine pleasure. It is also a comprehensive concept that has a multiplicative relationship with social rights and beneficence is its positive aspect.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :تحلیل مفهوم مسئولیت اجتماعی با رویکرد اسلامی (با تأکید بر دیدگاه‌های آیت الله مصباح یزدی)
Abstract:
مسئولیت پذیری اجتماعی، پایه‌ی اخلاق اجتماعی است و از عناصر اساسی فرهنگ بومی ما، سرمایه‌ی اصلی جریان انقلاب اسلامی و از مفاهیم مهم برنامه‌ی توسعه‌ی پایدار جهانی و به معنای تعهد درونی و اخلاقی در مقابل جامعه و دیگران است. در این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی و قیاسی به بررسی مفهوم مسئولیت اجتماعی از نگاه اسلامی و ابعاد و ویژگی های آن پرداخته شده و به پرسش های اساسی درباره‌ی ماهیت و خاستگاه مسئولیت اجتماعی، گونه شناسی و نحوه‌ی اعتبار این مفهوم، نحوه‌ی صدق بر مصادیق، ارکان و ساخت مفهومی و نهایتاً ارتباط آن با مفاهیم نزدیک، پاسخ داده شده است. چنانکه از تحلیل این مفهوم با استفاده از امکانات فلسفه و معارف اسلامی و با تکیه بر آرای یکی از متفکران برجسته‌ی معاصر در این حوزه به دست می آید، مفهوم مسئولیت اجتماعی در رویکرد اسلامی، نه صرفاً یک قرارداد اجتماعی و حقوقی، بلکه مفهومی اخلاقی مبتنی بر حقایق و مبادی توحیدی و از سنخ معقولات ثانی فلسفی است که با در نظر گرفتن رابطه‌ی سبب و مسببی بین افعال اختیاری انسان و اهداف صحیح جامعه‌ی انسانی، با معیار فطرت و شریعت، انتزاع شده است و در امتداد مسئولیت انسان در برابر خدا و خویشتن، دامنه‌ی وسیعی در همه‌ی حوزه های زندگی اجتماعی با اولویت های خاص خود دارد و حد نصاب آن به عنوان یک ارزش اخلاقی، قصد رضای الهی است. همچنین این مفهوم، مفهومی جامع است که رابطه‌ی آن با حقوق اجتماعی رابطه تضایف، و نیکوکاری وجه ایجابی آن است.
References:
- ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن‌علی، 1363، تحف العقول عن آل الرسول، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
- اتکینسون، ریتا ال، و دیگران، 1385، زمینه روان¬شناسی هیلگارد، ترجمة محمدتقی براهنی و دیگران، تهران، رشد.
- ادگار، اندرو، سجویک، پیتر، 1387، مفاهیم بنیادین نظریه فرهنگی، ترجمة محمد نبوی و مهران مهاجر، تهران، آگه.
- استگ، لیندا و همكاران، 1391، روانشناسی اجتماعی کاربردی؛ شناسایی و مدیریت مشکلات اجتماعی، ترجمة مرتضی امیدیان و محمد حسن انوری تفتی، یزد، دانشگاه یزد.
- اسکایرو، مایکل، 1393، نظریة برنامه درسی ایدئولوژی¬های برنامه درسی، ترجمة محسن فرمهینی و رضا رأفتی، تهران، آییژ.
- امیدوار، آزاد، 1392، مطالعه رابطه بین سرمایه اجتماعی و مسئولیت اجتماعی معلمان شهر یاسوج، پایان¬نامه کارشناسی ارشد ، دانشکدة اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز.
- مصطفی، ابراهیم و همکاران،1410ق، المعجم الوسیط، مجمع اللغة العربیة، ترکیه، استانبول، دار‌الدعوه.
- ایمان، محمدتقی، و همكاران، 1386، «بررسی و تبیین رابطة بن مسئولیت اجتماعی و سرمایه اجتماع در بین جوانان شهر شیراز، جامعة‌شناسی کاربردی، دوره بیست و یکم، ش اول، ص 19-42.
- براتعلی پور، مهدی، 1389، «غایت¬نگری اخلاقی و مسئولیت اجتماعی»، اندیشه نوین دینی، ش20، ص 81-106.
- بیرهوف، هانس ورنر، 1387، رفتارهای اجتماعی مطلوب از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، ترجمة رضوان صدقی نژاد، تهران، گل آذین.
- چلبی، مسعود، 1385، تحلیل اجتماعی در فضای کنش، چ اول، تهران، نشر نی.
- حاج‌ملک، ملیحه، 1390، بررسی شیوه‌های تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر از منظر قرآن و روایات، پایان¬نامه کارشناسی ارشد علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، تهران، دانشگاه علامه طباطبائی.
- حاجیانی، ابراهیم، 1393، جامعه شناسی اخلاق (تحلیل وضعیت اخلاق اجتماعی در جامعه ایران)، تهران، جامعه¬شناسان.
- حیدری، عباس و همكاران،1393، «تحلیل مفهوم نظام‌مند»، دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه، دوره سوم، ش 2، ص 49-53.
- دهخدا، علی¬اکبر، 1377، لغتنامه دهخدا، دانشگاه تهران.
- سبحانی¬نژاد، مهدی، 1379، مسئولیت¬پذیری اجتماعی در برنامة درسی کنونی دوره ابتدائی ایران و طرحی برای آینده، پایان¬نامه دکترای دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
- ـــــ ، و همكاران، 1391، «بررسی میزان توجه به مؤلفه¬های مسئولیت¬پذیری اجتماعی در محتوای برنامه درسی دورة متوسطه نظری ایران در سال 1389-1390»، اندیشه¬های نوین تربیتی، دورة هشتم، ش 1، ص 60-72.
- ستاری، علی، 1395، «بررسی و نقد روش تحلیل مفهومی با رویکرد به پوزیتویسم منطقی در پژوهش¬های تربیتی»، اندیشه¬های نوین تربیتی، دورة 14، ش 1، ص 91-115.
- صداقتی¬فرد، مجتبی و همكاران، 1386، «مطالعه بی¬تفاوتی اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن در شهر تهران»، علوم اجتماعی، ش 15، ص 82-110.
- طباطبائی، سيدمحمدحسین، 1417ق، الميزان في تفسير القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
- طبرسا، غلام¬علی و همكاران، 1390، «تبیین و طراحی مدل مسئولیت اجتماعی سازمان»، مطالعات مدیریت راهبردی، دورة 2، ش 8، ص 83-102.
- فؤاد عبدالباقی، محمد، 1372، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، تهران، انتشارات اسلامی.
- فرامرز قراملکی، احد، 1391، اصول و فنون پژوهش در گستره دین¬پژوهی، قم، مرکز مدیریت حوزه¬های علمیه.
- قاضی¬زاده، هورامان؛ کیانپور، مسعود، 1393، بررسی میزان بی¬تفاوتی اجتماعی در بین دانشجویان (مورد مطالعه: دانشگاه اصفهان)، پژوهش¬های راهبردی امنیت ملی و نظم اجتماعی، سال چهارم، شماره نهم، بهار تابستان 1394، ص59-78.
- کوربن، هانری، 1363، آیین جوانمردی، ترجمة احسان نراقی، تهران، نشر نو.
- کوک، مایکل، 1386، امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی، ترجمة احمد نمایی، مشهد، آستان قدس رضوی.
- گیدنز، آنتونی، 1392، جامعه¬شناسی، ترجمة منوچهر صبوری، تهران، نشر نی.
- مرادی، علی و همكاران، 1395، «بررسی رابطة بین مسئولیت اجتماعی و رفتارهای مطلوب اجتماعی جوانان»، مطالعات علوم اجتماعی ایران، س 13، ش 51، ص 127-143.
- مسعودنیا، ابراهیم، 1380، «تبیین جامعه¬شناختی بی¬تفاوتی شهروندان در حیات اجتماعی و سیاسی»، اطلاعات سیاسی-اقتصادی، ش167-168، ص 152-165.
- مصباح یزدی، محمدتقی، 1367، فلسفه اخلاق، تهران، اطلاعات.
- ـــــ ، 1378، آموزش فلسفه، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
- ـــــ ،1383، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ـــــ ،1384، نگاهی گذرا به حقوق بشر در اسلام، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ـــــ ،1391، مجموعه آثار (مشکات) 7 – 1/1؛ اخلاق در قرآن، ج اول، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ـــــ ، 1392، (2)، مجموعه آثار (مشکات) 8 – 1/1؛ جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ـــــ ،1394، مجموعه آثار (مشکات) 9/1: تفسیر موضوعی1؛ حقوق و سیاست در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ـــــ ،1395 (1)، مجموعه آثار (مشکات) 01-4/6؛ نظریه حقوقی اسلام، ج 1، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
- ـــــ ،1395 (2)، مجموعه آثار (مشکات) 4 و 03-2/5؛ بر درگاه دوست و یاد او، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی .
- مطهری، مرتضی، 1377، آشنایی با علوم اسلامی (1): منطق-فلسفه، تهران، صدرا.
- ـــــ ،1374، مقالات فلسفی، تهران، صدرا.
- ـــــ ،1392، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
- مظفر، محمدرضا، 1373، المنطق، قم، سید الشهداء.
- ناتانیل، براندن، 1393، مسئولیت¬پذیری: اتکای به خود و زندگی پاسخ‌گو، تهران، شباهنگ.
- یزدان¬پناه، لیلا؛ حکمت، فاطمه، 1393، «بررسی عوامل مؤثر بر مسئولیت‌پذیری جوانان»، مطالعات اجتماعی ایران، دوره 8، ش 2، ص 128-152.
- A. Kelly et al (2008), Social Responsibility: Conceptualization dnd Embodiment in a School of Nursing, International Journal of Nursing Education Scholarship. Vol.5, Issue.1, The Barkeley Electronic Press.
- Auhagen, Ann Elisabeth; Bierhoff, Hans-werner (2001), Responsibility: The Many Faces of a Social Phenomenon, London: Taylor & Francis Ltd.
- Cambridge Dictionary (2018): https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/social-responsibility
- Encyclopedia of Investopedia (2018):.investopedia.com/terms/s/socialresponsibility.asp
- Nuopponen, Anita (2010), Methods of Concept analysis, University of Vaasa, LSP Juornal, Vol.1, No.1. /http://lsp.cbs.dk.
- United Nations (UN) (2018), Education for Social Responsibility; www.Sustainabledevelopment.un.org
- Weiner, B (2001), An Attributional Approach to Percieved Responsibility for Transgressions, in Auhagen, Ann Elisabeth; Bierhoff, Hans-werner (2001), Responsibility: The Many Faces of a Social Phenomenon, London: Routlegh, (pp 49-59).
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
Sharafoddin, Seyyed hosein, Hosseinizadeh, Sayed Ali, Ebrahimi , Iman.(2025) An Analysis of the Concept of Social Responsibility with an Islamic Approach with an Emphasis on the Views of Ayatollah Mesbah. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 12(1), 21-38
Seyyed hosein Sharafoddin; Sayed Ali Hosseinizadeh; Iman Ebrahimi ."An Analysis of the Concept of Social Responsibility with an Islamic Approach with an Emphasis on the Views of Ayatollah Mesbah". Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 12, 1, 2025, 21-38
Sharafoddin, S, Hosseinizadeh, S, Ebrahimi , I.(2025) 'An Analysis of the Concept of Social Responsibility with an Islamic Approach with an Emphasis on the Views of Ayatollah Mesbah', Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 12(1), pp. 21-38
