Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, Volume 16, Issue 1, No 61, Year 2025 , Pages 67-88

    The Formulation of the Concept of Gender in the Islamic View

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    ✍️ Mohammad aref moheby / Graduate of the fourth level from Al-Mustafa International University / ma.mohebbi2014@gmail.com
    dor 20.1001.1.20088582.1403.16.1.4.9
    doi 10.22034/marefatefarhangi.2025.5001646
    Abstract: 
    In the symbolic system of language, concepts obtain their meaning from the whole system and are used close together. Discovering the meanings of words requires knowing the conceptual system that the linguistic system seeks to express. Gender is a focal concept in the linguistic system and evokes relatively different meanings in different concepts. Using the library method, this article has tried to analyze the concept of gender in the semantic system of Islam by collecting data and processing them through the “method of semantic thematic interpretation”. For this purpose, the concept of gender is considered as a focal concept. By determining the relation of gender to the key concepts, its levels and dimensions are discovered based on religious texts. In terms of the origin of gender differences, the concept of gender and sexual differences is referred to and the necessity of paying attention to gender rules in social relations is substantiated. The concept of gender identity refers to female and male personality and reflects dignity, rights and gender self-development. The concept of gender and division of labor reflects the base, normative system and gender socialization in the context of social relations, especially in the family institution. Based on this formulation, the fundamental position of gender in the structure of Islamic society and consequently in Islamic sociology studies is revealed.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :صورت‌بندی مفهوم جنسیت در انگارة اسلامی
    Abstract: 
    مفاهیم در دستگاه نمادین زبان نزدیک به یکدیگر استعمال شده و معنای ملموس خود را از مجموع دستگاه به‌دست می‌آورند. کشف معانی کلمات مستلزم دانستن دستگاه تصوری است که دستگاه زبانی درصدد بیان آن می‌باشد. جنسیت از مفاهیم کانونی در دستگاه زبانی است که در انگاره‌های متفاوت، معانی نسبتاً متفاوتی را تداعی می‌کند. این مقاله با روش کتابخانه‌ای برای تمهید داده‌ها و پردازش آنها با «روش تفسیر موضوعی معناشناسانه» کوشیده است مفهوم جنسیت در دستگاه معنایی اسلام را واکاوی کند. برای تحقق این مهم، مفهوم جنسیت در این تحقیق به‌مثابۀ مفهوم کانونی مدنظر قرار گرفته و از طریق تعیین نسبت آن با مفاهیم کلیدی مرتبط، سطوح و ابعاد آن از منظر متون دینی آشکار شده است. در سطح خاستگاه تفاوت‌های جنسیتی، به مفهوم جنس و تفاوت‌های جنسی اشاره شده و ضرورت توجه به احکام جنسیتی در مناسبات اجتماعی مستدل گردیده است. مفهوم هویت جنسیتی ناظر به نظام شخصیتی زنانه و مردانه است که بازتابندة کرامت، حقوق و خودسازی جنسیتی می‌باشد. مفهوم جنسیت و تقسیم کار، پایگاه، نظام هنجاری و جامعه‌پذیری جنسیتی را در متن مناسبات اجتماعی به‌ویژه در نهاد خانواده منعکس می‌سازد. بر مبنای این صورت‌بندی جایگاه بنیادین جنسیت در ساختار جامعۀ اسلامی و به‌تبع آن در مطالعات جامعه‌شناسی اسلامی آشکار می‌شود.
    References: 
    • قرآن کریم.
    • ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران (1395). شاخص‌های خانوادة مطلوب از دیدگاه اسلام. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    • ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی (1404ق)، تحف العقول عن آل‌الرسول تصحیح: علی‌اکبر غفاری. قم: جامعة مدرسین.
    • از مؤسس جهاد نکاح رونمایی شد! وب‌سایت تحلیلی خبری عصر ایران. تاریخ درج: 20 اردیبهشت 1393. در: https://www.asriran.com/fa/news/335178.
    • استافورد، لورا و بایر، چری (1377). تعامل والدین و کودکان. ترجمة محمد دهگانپور و مهرداد خرازچى. تهران: رشد.
    • افروز، احمد و دانایی، ابوالفضل (1397). مطالعۀ تأثیر جنسیت در شکل‌گیری معنای پیام در فرایند ارتباطات. علوم خبری، 7(3)، 67ـ78.
    • الهی‌دوست، سعیده و دیگران (1401). مقایسه و ارزیابی نقش‌های جنسیتی در فرهنگ قرآن کریم. قرآن، فرهنگ و تمدن، 3(4)، 128ـ148.
    • ایزوتسو، توشیهیکو (1361). خدا و انسان در قرآن. ترجمة احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشار.
    • ایزوتسو، توشیهیکو (1378). مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید. ترجمة فریدون بدره‌ای. تهران: فرزان.
    • بارانی، ابوالحسن و نیری، عصمت (1403). واکاوی تطبیقی پیامدهای عدالت جنسیتی در نظریه‌پردازی مفسران فمینیسم اسلامی با تأکید بر آرای علامه طباطبائی، پژوهش‌های تفسیر تطبیقی،10(1)، 187ـ208.
    • باقری، شهلا (1389). راهبرد نظریه‌پردازی در جامعه‌شناسی جنسیت و جامعه‌شناسی خانواده. مطالعات راهبردی زنان، 13(50)، 229ـ259.
    • بری، باقر (1422ق). فقه ‌النظریه عند الشهید الصدر. بیروت: دار الهادی.
    • بستان (نجفی)، حسین (1388). اسلام و تفاوت‌های جنسیتی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر امور بانوان وزارت کشور.
    • بستان (نجفی)، حسین (1394). جامعه‌شناسی جنسیت با رویکرد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    • بستان (نجفی)، حسین (1397). جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسی اسلامی. تحقیقات بنیادین علوم انسانی، 4(4)، 37ـ62. 
    • پارسانیا، حمید (1388). روش‏شناسی علوم انسانی با رویکرد اسلامی. عیار پژوهش در علوم انسانی، 1(2)، 39ـ54. 
    • پاینده‏، ابوالقاسم (1382). نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول). تهران: دنیاى دانش‏.
    • جلالوند، انسیه (1394). واکاوی مفهوم جنسیت‌مداری در آموزش و پرورش ایران. سومین کنفرانس ملی توسعۀ پایدار در علوم تربیتی و روان‌شناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی. در:  .https://elmnet.ir
    • جوادی آملی، عبدالله (1395). تسنیم. قم: اسراء.
    • جوادی آملی، عبدالله (1389). تفسیر انسان به انسان. قم: اسراء.
    • جوادی ‌آملی، عبدالله (1384). حیات حقیقی انسان در قرآن. قم: اسراء.
    • جوادی ‌آملی، عبدالله (1388). زن در آینة جلال و جمال. تحقیق محمود لطیفی. قم: اسراء.
    • جوادی ‌آملی، عبدالله (بی‌تا). سروش هدایت. قم: اسراء.
    • جوادی ‌آملی، عبدالله (1386). فلسفۀ حقوق بشر. قم: اسراء.
    • حاجی ‌اسماعیلی، سمیه (1402). بررسی تطبیقی جامعه‌پذیری جنسیتی از منظر اسلام و رویکردهای جامعه‌شناختی. معرفت، 31(294)، 85ـ94.
    • حر عاملى، محمد بن حسن (‌1409ق‌). تفصیل وسائل الشیعه.‌ قم: مؤسسة آل‌البیت.
    • حسین‌زاده، علی (1391). تفاوت‌های زن و مرد، نقش و کارکرد. معرفت، 21(174)، 61ـ72.
    • موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1378). صحیفة امام. تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    • دلفی، کریستین (1385). بازاندیشی در مفاهیم جنس و جنسیت. ترجمة مریم خراسانی. در: مجموعه مقالات (فمینیسم و دیدگاه‌ها). تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
    • دهخدا، علی‌اکبر (1337). لغت‌نامۀ دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
    • دیلمى، احمد (1391). جنسیت و هنجار اخلاقى در قرآن و روایات. اخلاق وحیانی، 1(1)، 101ـ123.
    • رجبی، محمود (1388). تفسیر موضوعی قرآن از منظر استاد محمدتقی مصباح. قرآن شناخت، 2(2)، 111ـ146. 
    • رفیعی، حمیدالله (1403). جایگاه زن از دیدگاه وهابیت و مفتی‌های وهابی. پایگاه علمی ـ فرهنگی اعتقادی شیعه. در:  .https://fa.al-shia.org
    • سفیری، خدیجه و نعمت‌الهی، زهرا (1391). جهانی شدن و هویت دینی با تأکید بر تفاوت‌های جنسیتی. مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، 10(3)، 39ـ66.
    • سوزنچی، حسین (1399). جنسیت و فطرت؛ گامی به‌سوی یک «نظریۀ جنسی» اسلامی. مطالعات جنسیت و خانواده، 8(1)، 131ـ153.
    • صابرى ‌یزدى، علیرضا (1375). الحکم الزاهرة. ترجمة محمدرضا انصارى‏ محلاتی. تهران‏: سازمان تبلیغات اسلامى.
    • صدر، سیدمحمدباقر (1424ق)، المدرسۀ القرانیۀ، بی‌جا: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیۀ للشهید الصدر.
    • صدوق‏، محمد بن علی (‏1362). الخصال‏. قم: جامعة مدرسین.
    • صدوق، محمد بن علی (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    • طباطبائی، سید‌محمد‌حسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمة سیدمحمدباقر موسوی ‌همدانی. قم‌: اسلامی.
    • عطار، آلی‌لا و دیگران (1398). تأنیث و تناکح در هستی‌شناسی ابن‌عربی. الهیات، 12(46)، 100ـ119. 
    • عطارزاده، مجتبی (1387). بررسی تطبیقی مفهوم جنسیت در اسلام و غرب. مطالعات راهبردی زنان، 11(42)، 43ـ78.
    • علاسوند، فریبا (1401). واکاوی مفهومی معیارهای برابری و نابرابری در نظریه‌های عدالت و عدالت جنسیتی. حقوق عمومی دانشگاه تهران، 52(3)، 1391ـ1412.
    • فتاحی، نسرین (1402). تحلیل و نقد دیدگاه وهابیون پیرامون زیارت اهل قبور توسط زنان بر اساس آرای فریقین. وب‌سایت دانشگاه رازی. تاریخ درج: 8 خرداد. در:  .https://razi.ac.ir
    • فتحی، عبدالله (1395). تبیین ادراکات اختصاصی مرتبط با جنسیت: بر اساس نظریة ادراکات اعتباری علامه طباطبائی. مطالعات جنسیت و خانواده، 4(2)، 133ـ161.
    • فرمانیان، مهدی (1399). زن از منظر سلفیه. سلفی‌پژوهی، 6(12)، 49ـ76.
    • فلسفی، محمدتقی (1368). الحدیث. تهران: فرهنگ اسلامی.
    • فولایان، مجید و برادران کاشانی، زهرا (1397). بررسی کیفی ابعاد بحران هویت جنسیتی مبتنی‌بر رویکرد نظریة زمینه‌ای. پژوهش‌نامة مددکاری اجتماعی، 4(15)، 1ـ40.
    • کوئن، بروس (1381). درآمدی به جامعه‌شناسی. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: توتیا.
    • کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: الإسلامیه. 
    • گل‌بهاری، ندا (1401). تقابل هویت جنسیتی فردی و اجتماعی در تک‌زیستی دختران. مسائل اجتماعی ایران، 13(2)، 281ـ306. 
    • مالیار، ناصر (1394). تقسیم کار جنسیتی. پوهنتون خصوصی غالب، 1(2)، 123ـ134.
    • مجلسى، محمدباقر (1410ق). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
    • محبی، محمدعارف (1402). مردمی شدن خانواده؛ فرایند آسیب‌دیدگی و بحران خانوادگی. معرفت فرهنگی اجتماعی، 15(1)، 85ـ104.
    • محمدی، مسلم (1392). تحلیل تفاوت‌های جنسیتی زن و مرد در علوم تجربی و آموزه‌های دینی. انسان‌پژوهی دینی. 10(29)، 71ـ81.
    • مستقیمی، مهدیه‌سادات (1389). رابطة ارزشمندی و جنسیت در دو تحلیل عرفانی و قرآنی. مطالعات راهبردی زنان، 13(49)، 197ـ234.
    • مصباح ‌یزدی، محمدتقی (1386). خودشناسی برای خودسازی. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    • مطهری، مرتضی (1377). مجموعه ‌آثار (نظام حقوق زن در اسلام). تهران: صدرا.
    • مطهرى، مرتضى (1378‏). یادداشت‌هاى شهید مطهرى‏. تهران‏: صدرا.
    • مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    • میرعلی، محمدعلی و رضائی، اعظم (1395). حدود آزادی فعالیت زن از دیدگاه وهابیت. مطالعات راهبردی زنان. 19(74)، 51ـ66. 
    • نجمی، رابرت الیاس (1382). روان‌شناسی شادی. ترجمة رؤیا منجم. تهران: علم.
    • نورى، میرزاحسین (1408ق)‏. مستدرک الوسائل. قم: مؤسسة آل‌البیت.
    • ورام، مسعود بن عیسی (1410ق). ‏مجموعة ورام (تنبیه الخواطر). قم: مکتبة فقیه‏.
    • هاشمی ‌علی‌آبادی، سیداحمد و خسروی، جواد (1400). بررسی چرایی تفاوت شیوه‌های تربیتی دختران و پسران در خانواده با تکیه بر آیات و روایات. پژوهش‌های اعتقادی ـ کلامی، 12(‌48)، 355ـ379.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    moheby, Mohammad aref.(2025) The Formulation of the Concept of Gender in the Islamic View. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 16(1), 67-88 https://doi.org/10.22034/marefatefarhangi.2025.5001646

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Mohammad aref moheby."The Formulation of the Concept of Gender in the Islamic View". Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 16, 1, 2025, 67-88

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    moheby, M.(2025) 'The Formulation of the Concept of Gender in the Islamic View', Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 16(1), pp. 67-88

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    moheby, M. The Formulation of the Concept of Gender in the Islamic View. Ma`rifat-e Farhangi Ejtemai, 2025; 16(1): 67-88