سال سيزدهم، شماره چهارم، پياپي 52، پاييز 1401، ص 45ـ64
قاسم ابراهيمي‌پور/ استاديار گروه جامعه‌شناسي مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) ebrahimipoor14@yahoo.com
* سيدمحمدحسين حسيني
/ دکتراي انديشة معاصر مسلمين جامعة المصطفي العالميه hosseiny.sm.110@ gmail.com
فاطمه شاکر اردکاني/ استاديار گروه زبان و ادبيات عربي جامعة المصطفي العالميه shaker93@yahoo.com
دريافت: 08/08/1400 ـ پذيرش: 09/10/1400
چکيده
يکي از مباحث مهم علوم اجتماعي بررسي ادوار علوم است. اين مقاله به جريان‌شناسي دو دوره مهم علم عرفان و رهبران فکري آن، يعني دوره شکوفايي و ظهور محيي‌الدين عربي، و دوره تعالي (معاصر) و ظهور صدرالمتألهين پرداخته است. شرايط اجتماعي و خانواده عالم‌پرور و گشايش علمي و سياسي اين دو دوره، منجر به ظهور اين دو شخصيت تأثيرگذار شده است. اين مقاله با روش «تطبيقي» و در چارچوب نظريه «روش‌شناسي بنيادين» که نظريه‌اي در جامعه‌شناسي معرفت و مبتني بر رئاليسم انتقادي صدرايي است، به بررسي پيشرفت‌هاي علمي و مبادي معرفتي و غيرمعرفتي دو دوره پرداخته و در‌يافته که عرفان در دوره تعالي نسبت به دوره‌هاي گذشته از رويکرد انزوا خارج شده و توسط سيد حيدر آملي شيعي شده است. به‌علاوه مي‌توان به فلسفي‌شدن عرفان توسط شخصيت صدرالمتألهين که وامدار ابن‌عربي است و همچنين ظهور عرفان در عرصه اجتماعي توسط شاگردان مکتب عرفاني نجف و نوصدرايياني همچون امام خميني(ره) و نقش داشتن در قيام‌هاي انقلابي و مذهبي و ظهور عرفان‌هاي سکولار و لائيک در عصر حاضر اشاره کرد.
کليدواژهها: جامعه‌شناسي معرفت عرفاني، دوره شکوفايي، دوره معاصر، ابن‌عربي، صدرالمتألهين.