معرفت فرهنگی اجتماعی

این پژوهش به تحلیل چگونگی تکوین، گسترش و افول گفتمان تجددخواهی در افغانستان از اوایل قرن بیستم تا دهه‌ی ۱۳۵۰ش، می‌پردازد. در این مقاله با بهره‌گیری از چارچوب‌های نظری ترکیبی شامل تحلیل گفتمان لاکلا و موف، برنامه‌های پژوهشی لاکاتوش، انقلاب‌های علمی کوهن و تفسیری هگلی از قومیت، استدلال می‌شود که طردشدگی گفتمان تجدد نتیجه‌ی ناهمخوانی ساختاری دال‌های محوری با بافت فرهنگی و اجتماعی افغانستان است. در این میان نقش قومیت پشتون به‌مثابه نیروی دیالکتیکی در بازتولید هژمونی خود از طریق مصادره ابزاری این گفتمان و ناهنجاری‌های برآمده از مداخلات خارجی قابل توجه است. یافته‌ها نشان می‌دهند که گفتمان تجدد، علیرغم تلاش گسترده‌ی «دستگاه‌های دولتی» و «علمی-فرهنگی» برای «نهادینه‌سازی» و ترویج «دال‌های تجدد» نتوانست زنجیره همارزی گسترده‌ای با «گفتمان‌های سنتی و دینی» ایجاد کند و در برابر آن‌ها و گفتمان‌های رقیب دچار مخالفت شدید شد. این ناکامی در ایجاد هژمونی ملی و مدیریت «تکثر گفتمانی»، همراه با کاستی‌های کمربند محافظ در جذب ناهنجاری‌های فرهنگی و سیاسی، به چندپارگی معرفتی و نهایتاً «طرد گفتمانی» آن انجامید.