سال سيزدهم، شماره سوم، پياپي 51، تابستان 1401، ص 89ـ108

مجيد مفيد بجنوردي/ دانشجوي دکتري دانش اجتماعي مسلمين دانشگاه باقرالعلوم (ع)     3011367@gmail.com
دريافت: 24/10/1400 ـ پذيرش: 29/02/1401

چکيده
تأملات فلسفي ويتگنشتاين درباره زبان و تأثيرات فراوان آن در حوزه‏هاي گوناگون معرفتي و فلسفي، انديشمندان حوزوي را نيز به مواجهه با اين انديشه‏ها واداشته است. بررسي اين مواجهات و شناخت انواع آن براي شناسايي ظرفيت‏ها، خلأها، آسيب‏ها و خطرات ممکن در اين مواجهه ضروري مي‏نمايد. پژوهش حاضر با بررسي آثار انديشمندان حوزوي که به مواجهه با فلسفه ويتگنشتاين پرداخته‏اند، مي‌کوشد تا صورت‏بندي منظمي از اين آثار ارائه کرده، انواع اين مواجهه را شناسايي نمايد. در گردآوري اطلاعات با روش «گلوله‏برفي» 52 اثر، اعم از مقاله، کتاب و پايان‏نامه به ‏دست آمد که از سال 1372 تاکنون نگارش شده است. داده‏ها با روش «فراتحليل کيفي»، در دو بخش يافته‏هاي توصيفي با پنج شاخص (بازه زماني، مراکز علمي، قالب آثار، دسته‏بندي پژوهشگران و نقش پژوهشگران) و در بخش بررسي کيفي نيز با معيار «نحوه مواجهه با فلسفه ويتگنشتاين»، آثار در هفت دسته قرار گرفته و براساس آن، هفت نوع مواجهه با فلسفه ويتگنشتاين در حوزه علميه قم شناسايي شده است. طبق نتايج فراتحليل، بيشترين حجم آثار نگاشته‏ شده (50%) به شرح و بسط فلسفه ويتگنشتاين پرداخته‏ و 21% آن آثار را نقد کرده؛ نقدها نيز بيشتر در سطح مباحث منطق، معرفت‏شناسي و الفاظ بوده و چندان به سطح فلسفي نمي‌پردازند. ازاين‌رو، خلأ وجود يک نظريه منسجم فلسفي براي مواجهه با بنيادهاي فلسفي نظريه ويتگنشتاين کاملاً محسوس بوده و موجب شده تا جدي‏ترين مواجهه حوزويان که در جهت بهره‏گيري و مقايسه ديدگاه‏هاي وي با مباحث اصول فقه (17%) بوده، با خطر گرفتار شدن در مباني و لوازم معرفتي نظريات وي مواجه شود و اين مسئله ضرورت مواجهه جدي در سطح بنيادي فلسفي با فلسفه ويتگنشتاين را مي‌نمايد که به‏نظر مي‏رسد نظريه «اعتباريات» علامه طباطبائي بستر مناسبي براي آن فراهم کرده است.

کليدواژه‏‌ها: فلسفه ويتگنشتاين، حوزه علميه، انديشمندان حوزوي، مواجهه، ويتگنشتاين، زبان، فراتحليل.