معرفت فرهنگی اجتماعی

جان استوارت میل در کتاب «نظام منطق» ایده¬ای از تکوین علوم اخلاقی و اجتماعی را پی¬ریزی کرد که لوازم روش¬شناختی ویژه را به همراه داشت. وی بر اساس منطق عام تجربه¬گرایی، مسیر تکوین علوم اخلاقی و اجتماعی مبتنی بر علم قواعد عام ذهن یا با کمی تسامح روان شناسی محض ترسیم نمود. قواعد عام ذهن برای توضیح پدیده¬های انسانی و اجتماعی به تنهایی کفایت نمی¬کردند و از این رو مسیر تبیین علمی برای اتصالِ میان این دانش بالادستی و پدیده¬های انسانی و اجتماعی نیازمند به یک میانجی و حد وسط بود. میل دانشی به نام اتولوژی را به مثابه میانجی علم بالادستی شناخت ذهن انسان و پدیده¬های سیّال اجتماعی و انسانی وارد الگوی منطق تبیینی خود کرد. حضور اتولوژی در مرکز ایده علوم اخلاقی میل ملازم با پیامدهای منطقی و روش شناختی است.وی روش منطقی استنتاج در علوم اخلاقی را روش تاریخی یا قیاسی معکوس نامید. ملاصدرا نیز با ارتقاء مسئله علم النفس از طبیعیات به هستی شناسی، شرایط تحقق نحوه خاصی از علم اجتماعی را ممکن نمود. مبانی هستی شناسی حکمت متعالیه نیز منطق ویژه¬ای را برای این علم اجتماعی به همراه خواهند داشت. در این مقاله با مقایسه¬ای تحلیلی و انتقادی ایده جان استوارت میل را به عنوان منشأ علم اجتماعی پوزیتویستی بر بنیان علم النفس فلسفی حکمت صدرایی نقد خواهیم کرد.